O. T. Alayiya, sh. Q, Q o d ir o V a. N. Q q d ir o V, sh. H. H a m r o q u lo V e. H. H a lilo y

D
EID
Ru
kanyulya
qon tomir
64-rasm. Arterial bosim.
A -o ‘tkir tajribada arterial bosimni yozib olish sxemasi; B-arterial qon
bosim egri chiziqlar sxemasi. I-birinchi tartibdagi to'lqin (puls to'lqini),
II-ikkinchi tartibli to ‘Iqin (nafas to ‘Iqini), Ill-uchinchi tartibli to ‘Iqin;
D-uzatkich, ElD-elektron bosim o'lchagichi, Ru~yozib oluvchi moslama.
Hayvonlar arteriyalariga shisha kanyula yoki kateter kiritilib, uning 
uchi qattiq shisha idishli manom etrga ulab qo‘yilsa, katetr va shisha 
idish ichida qon ivib qolmasligi uchun, qon ivishiga qarshi eritma bilan 
to ‘ldiriladi va arterial qon bosimi egri chizig‘i yozib olinadi.
Birinchi tartibdagi to ‘Iqinlar
eng k o ‘p b o ‘lib, yurak qisqarishlariga 
bog‘liq, sistolada ko‘tarilib, diastolada pastga tushadi. Yozib olingan
291

---

tishchalar soni yurak urushlar soniga to ‘g ‘ri kelib 
puls to ‘Iqinlari
deb 
ham ataladi. Birinchi tartibli to ‘lqinlam i yozib olishni davom ettirilsa, u 
o‘z ko‘rsatkichini o‘zgartirganligini kuzatish mumkin. Bu ko‘rsatgich nafas 
olganda pasayib, nafas chiqarganda k o ‘tariladi, y a ’ni nafas olish va 
chiqarish bilan b o g 'liq . Shuning uchun ham bu to ‘lqinlarni 
nafas
to ‘Iqinlari
yoki 
ikkinchi tartibdagi to ‘Iqinlar
deb ataladi.
Bu ikki toiqinlardan tashqari egri chiziqda nisbatan ozroq (1 minutda 
6-9 t a ) yurak faoliyati va nafas olish bilan b o g iiq b o im ag an to iq in lam i 
yozib olish mumkin. Bu to iq in la r 
uchinchi tartibdagi to'lqinlar
deb 
ataladi. Bu to iq in la r uzunchoq miyada joylashgan tom irlar tonusini 
boshqaruvchi markaz tonusining vaqti-vaqti bilan ortishi va pasayishidan 
kelib chiqadi. Bu to iq in la r k o ‘proq miyani kislorod bilan ta ’minlanishi 
b u z ilg a n d a , qon y o ‘q o tilg an d a v a b a ’zi z a h arli m o d d alar b ilan
zaharlanganda k o ‘proq kuzatiladi.
Klinik amaliyotda arterial bosimni qonsiz, bilvosita aniqlash usullari 
keng q o ila n ila d i. Riva-Rochchi usulida tekshirilayotgan odamning 
yelkasiga kovak rezina manjeta o ‘matiladhi*vlanjeta esa rezina naylar 
orqali simobli monometrga va havo yuborish uchun m oijallangan rezina 
balonga ulanadi, rezina manjetaga havo yuborilganda u havo bilan to iib
yelkani, o ‘z o ‘m ida, yelka arteriyasini qisadi. Yelka arteriyasidan qon 
o ‘tishi to ‘xtaydi. Havo yuborishdan avval bilak arteriyasida pulsni topib 
olish kerak. Rezina manjetadagi havo asta-sekinlik bilan chiqariladi. Bosim 
m a iu m darajaga kelganda, bilak arteriyasida puls paydo b o ia d i. Puls 
paydo boigandagi monometr ko‘rsatkichi sistolik bosimga to ‘g‘ri keladi. 
Bu usul yordamida faqat sistolik bosimni aniqlash mumkin.
Korotkov usuli yordamida esa manjetkani pastroq qismidan tovushlar 
eshitiladi. Siqilmagan arteriyalarda tovush eshitilmaydi. M anjetkadagi 
havo arteriyani qisib qo‘yib, undan qon oqimi to ‘xtaydi. Bu holatda ham 
tovush eshitilm aydi. So‘ngra m anjetkadagi havo asta-sekinlik bilan 
chiqarilsa, manjetkadagi bosim sistolik bosim darajasiga yetganda qon 
sistola paytida qisilgan tom irdan o ‘ta boshlaydi va bu yerda tovush 
paydo b o i a d i . B irin ch i to v u sh paydo b o ig a n d a m o n o m etrd ag i 
ko‘rsatkich sistolik bosimga to ‘g‘ri keladi. Manjetkadagi havoni chiqarish 
davom ettirilaveradi. So‘ngra tovush eshitilmay qoladi, tovush eshitilmay 
qolganda, manjetkadagi k o ‘rsatkich diastolik bosimga to ‘g ‘ri keladi.
Puls bosimi - sistolik bosimdan diastolik bosimni ayrish y o i i bilan 
aniqlanadi.
0 ‘rtacha bosim aorta, yirik arteriyalardan quyidagicha aniqlanadi.
292

---