O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

Q alqonsim on bez.
Q alqonsim on bezning asosiy m arfo-funksional 
birligi bu follikulalardir. Follikulalar oval shaklida b o 'lib , uning devori bir 
q a to r k u b sim o n e p ite liy a la rd a n tash k il to p g an . F o llik u la la r kolloid
206

---

suyuqligi bilan to 'lg a n b o 'lad i, unda tiroksin va triyodtironin gorm onlari 
tiroglobulin oqsili bilan birikkan holda b o 'la d i. F ollikulalar orasidagi 
bo'shliqdan kapillyarlar o 'tad i va uni qon bilan ta ’m inlaydi. Q alqonsim on 
bezda qonning hajm tezligi boshqa a ’zolarga nisbatdan ancha yuqori. 
F ollikulalararo b o 'sh liq d a parafollikulyar h ujayralar ham joylashadi. Bu 
hujayralar tireokalsitonin gorm onini ishlab chiqaradi.
Tiroksin va triyodtironin
biosintezi tirozin am inokislotalarini yodlash 
y o 'li bilan am alg a oshiriladi. F o llikulalarda yodning m iqdori qondagi 
k o n s e n tr a ts i y a s id a n 3 0 b a r a v a r k o 'p d i r , q a lq o n s im o n b e z n in g
giperfuksiyasida bu nisbat yanada o rtadi. Y odning follikulalar tom onidan 
yutilishi faol transport asosida am alga oshiriladi. Bezda yodli birikm alar: 
m o n o y o d tiro zin
va 
d iy o d tir o z in la r
s in te z q ilin a d i. U la r fo llik u la
h u ja y ra la rid a tire o g lo b u lin b ila n k o m p le k s h o sil q ilib , o y la b shu 
fo llik u la la rd a sa q la n ish i m u m k in . P ro te a z a la r t a ’sirid a g o rm o n la r 
gidrolizlanadi, y a ’ni trioglobulin oqsilidan halos b o 'lad i va shundan keyin 
qonga-triyodtironin va tetrayodtironin yoki tiroksin ajralib chiqadi. U lar 
qonga tushgandan so 'n g p la zm a oqsillari bilan birikm a hosil qiladi, bu 
o q silla r g o rm o n la rn i ta sh u v c h ila r b o 'lib h iso b lan a d ilar. T o 'q im a g a
kelganda bu kom pleks p archalanib, erkin faol tiroksin va triyodtironinlar 
hosil b o 'lad i.
T iro k sin n in g faolligi triy o d tiro n in fao llig id an b ir n ech a m arotaba 
past. T riy o d tiro n in effek tin in g latent davri q isq aro q b o 'la d i, shuning 
uchun u ning t a ’siri tez riv o jla n a d i. B oshqa to m o n i, qondagi tiroksin 
m iqdori triy o d tiro n in m iq d o rid a n tax m in an 20 b ara v ar k o 'p . T iroksin 
y o d siz la n tirish n atija sid a tiriy o d tiro n in g a ay lan ish i m um kin. M ana 
shunday m a ’lum otlarga aso sla n ib , sh u n d ay x u lo sa g a kelish m um kin: 
q alqonsim on b ez n in g aso siy g o rm o n i bu triy o d tiro n in d ir, tiroksinni 
esa triy o d tiro n in n in g o 'tm is h d o s h i d eb q a ra lsa m aq sad g a m uvofiq 
bo'ladi.
Q alqonsim on bez g o rm onlarining ta ’siri organizm ning m etabolitik 
faolligini oshirishi orqali nam oyon bo'ladi. Bunda ham m aturdagi moddalar 
alm ashinuvi (oqsil, y o g ' va uglevod) kuchayadi, bu esa energiya hosil 
bo'lishining k o'pay ish ig a va asosiy alm ashinuvning ortishiga olib keladi. 
Yosh b o la la rd a o 's is h ja ra y o n i v a r iv o jla n is h u ch u n b u n in g k a tta
aham iyati bor, B undan tashqari, m iy a to 'q im a sin in g rivojlanishi uchun 
kerak b o 'lg a n energiya bilan ham ta ’m inlanadi, shuning uchun yosh 
bolalarda bu gorm o n larn in g yetishm asligi ham aqlan, ham jism o n an
b a rk a m o llig ig a p u tu r y etad i (