O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

Q is q a r i s h j a r a y o n i d a i s s i q l i k h o s il b o ' l i s h i v a q is q a r is h
e n e r g iy a s i.
G e l m g o l s v a D a n i l e v s k i y l a r X IX a s r n i n g ik k i n c h i
y a r m i d a y o q m uskul ish lay o tg a n p aytida issiq lik a jra tib chiqishini 
k o 'rs a tib berdilar.
Xill va u n in g sa fd o sh la ri y u k sa k d a ra ja d a s e z u v c h a n asb o b la r
y o rdam ida m uskul bilan n ervning tinchlik hola tida ham d a q o 'z g 'a l g a n
paytida hosil b o 'lg a n issiqlikni qayd qildilar v a o 'lc h a d ila r . Xill issiqlik 
hosil b o ' l i s h i n i n g k elib c h iqishi va issiq lik ajra lish v a q t in in g avj 
o lishiga qara b ikkita d a v r g a b o 'ld i. Birinchi d av r ik k in c h isid a n 1000 
m a ro ta b a qisqa b o 'lib , bu d av rn in g b o s h la n g 'i c h issiqlik hosil b o 'lish
d a v r i d e b a t a d i l a r . B u d a v r m u s k u l q o ' z g ' a l g a n d a n t o r t i b to 
m u sk u l n in g b o 's h a s h i s h i g a c h a dav o m etadi. B o s h la n g 'ic h issiqlik 
ho sil b o ' l i s h d avri o ' z n a v b a tid a b ir n e c h a q is m g a b o ' l i n a d i : a) 
f ao llash is h issiqligi; b) q isq a rish issiq ligi; v) b o 's h a s h i s h issiqligi.
F aollash ish iss iq lig i
- t a 's i r b erilg an id a n k e y in m u sk u l tolalari 
q i s q a r g u n c h a a j r a lib c h i q a d i. S hu sa b a b li is s i q l i k n i n g bu qism i 
m uskulni q o ' z g ' a l m a g a n holatdan faol holatga o 'tk a z u v c h i k im yoviy 
ja r a y o n la r n in g issiq lik effekti deb qaraladi.
Q isqarish issiq lig i
- m u sk u ln in g qisqarish ja ra y o n i p aytida ajralib 
chiqadi. M u sk u ln in g qattiq c h o 'z ib , q isq a rish ig a t o 's q i n l i k qilinsa 
bu issiqlik ajralib chiqm aydi.
B o 'sh a sh ish is s iq lig i
- m u s k u l b o ' s h a s h g a n d a n s o ' n g ajra lib 
c h iq a d ig a n issiq lik qism id ir. A g ar m u sk u l q isq a rish d a v o m id a yuk 
k o 't a r g a n b o 'l s a , q isq a rib b o 'l g a c h , issiqlik k o ' p r o q ajralib chiqadi.
Issiqlik hosil b o 'lis h in i n g ikkinchi davri, m u sk u l b o 's h a s h g a n d a n
s o ' n g , b i r n e c h a d a q i q a d a v o m e t a d i v a k e c h q o l u v c h i y o k i 
tik lan u v c h i nom i bilan ataladi. Bu d av r is siqlik hosil b o 'lis h i ATF 
r e s in te z in i t a 'm i n l o v c h i k i m y o v i y j a r a y o n l a r g a b o g ' l i q . X illn in g
t a ’k id la s h ic h a , bu d a v r d a o ld in g i d a v r d a n farqli o ' l a r o q , 9 0 % i 
tiklanuvchi issiqlik o ksid lanish ja ra y o n id a hosil b o 'la d i va issiqlikning 
atigi 10 % i m o d d a la r a lm a s h in u v in in g a n a e r o b ja r a y o n la r id a y uzaga
62

---

k e la d i. T i k l a n u v c h i is s iq lik o ‘z i n in g k a t ta l ig i b o ' y i c h a , m u sk u l 
q isq a rg a n d a ajralib c h iq a d ig a n iss iqlikning kattaligi bilan tengdir. 
ATF resintez ida va p ir o u z u m kislotaning o k sid lan ish ja ra y o n la rin in g
ahamiy ati kattadir. M uskul m onoyoda tse tat kislotasi bilan zaharlansa, 
sut va p iro u zu m kislo talarin in g g lik o liz y o ‘li bilan hosil b o ‘lishini 
to 'x t a y d i . Bu h o la td a k e c h ik u v c h i is siqlik hosil b o ' l i s h i va ATF 
resintezi, hatto k islorod yetarli b o 'lg a n d a ham deyarli barham topadi.