|
silliq tetanus
deb ataladi.
Tetanus-bu muskullarning kuchli va davomli qisqarishidir. Bu
h o la tn i q u y i d a g i c h a tu s h u n t i r a d i l a r : h u ja y r a ic h id a g i k a lsiy
konsentratsiyasining ortishi, aktin va miozin o ’rtasidagi munosabatni
amalga oshiradi va k o ’ndalang k o ’prikchalar yordam ida muskul
kuchining generasiyasi uzoq davom etadi.
Chastotasi nisbatan past b o ’lgan ritmik impulslar muskulga ta’sir
q il g a n d a tis h li t e t a n u s s o d i r b o ’lad i. Bu h o ld a q i s q a r i s h l a r
summatsiyasi yuz beradi, lekin bunday summatsiya chala summatsiya
deyiladi. Tetanik ta’sir t o ’xtatilgach, muskul tolalari avvaliga to ’la
bo’shashmaydi, keyingina tiklanadi. Bu hodisa tetanusdan keyingi
yoki qoldiq kontraktura deb ataladi.
T etanus q is q a r is h la r i qo ‘s h ilis h in in g m e x a n iz m i.
T etan ik
qisqarish balandligi yakka qisqarishning maksimal amplitudasidan
ancha ortiq b o ’ladi. Gelm gols (1847 y.) fikricha, navbatdagi har bir
impulsda muskul shu payt b o ’shashib turganday kaltalanadi, deb
faraz qildi va bu jarayonga superpozitsiya, y a ’ni «qisqarishlarning
taxlanishi» deb nom berdi.
A m m o k e y i n g i t a d q i q o d l a r s h u n i k o ’ r s a t d i k i , t e t a n u s d a
superpozisiya hodisalarini ikkita mexanik effektini oddiy q o ’shilishi
57
deb qarab bo'lmaydi. Ketma-ket keluvchi ikki ta ‘sir effekti yakka
qisqarishlarning arifmetik yig'indisiga teng bo'lmaydi, bu yig'indidan
goh katta, goh kichik bo'lishligi hozirda m a ’lum. Bundan shuni
anglash qiyin emas, y a'ni qo'z g 'alish n in g har bir avvalgi to'lqinidan
keyin muskulning yangidan qisqarish xossasi ancha o'zgaradi.
N .Ye.Vvedenskiy q o 'z g 'a lis h va qisqarishning har bir to'lqini
t o 'q i m a d a o ' t a q o 'z g ' a l u v c h a n l i k s h a k l i d a iz q o l d ir a d i, deb
tushuntirdi. Ikkinchi ta 's ir muskulning q o 'z g 'a lu v c h an lig i oshib
turgan paytda kelsa, ikkinchi qisqarish amplitudasi, ritmik ta'sirlarda
tetanik qisqarish amplitudasi ham yakka qisqarishdagiga nisbatan
kattaroq bo'ladi.
Ye.B.Babskiyning fikricha, muskulda tetanik qisqarishga asos
bo'ladigan o'zgarishlar bu muskulda har bir yangi qisqarishda adenozin
uch fosfat kislotasining ajralib chiqishiga bog'liq. Ta’siming navbatdagi
to'lqini boshlanguncha ATF to'laparchalanibulgurmaydi. Bu modda oz
konsentratsiyada ham muskul qo'zg'aluvchanligi va qisqaruvchanligiga
katta ta'sir ko'rsatadi, natijada muskulga kelayotgan navbatdagi har bir
impuls avvalgilariga nisbatan kattaroq natija bera oladi.
1
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
T , ; T2-birinchi va ikkinchi
Vaqkt, 0.01
ta'sirlar
M otor birligi.
Muskul tolalari skelet muskulining funksional birligi
bo'la olmaydi. Bu vazifani neyromotor yoki motor birligi amalga
oshiradi. Orqa miyaning oldingi shoxlaridagi harakatlantiruvchi har
bir motor nerv tolasi muskulning bitta tolasini emas, balki muskul
to la la r in in g butun b ir g u ru h in i in n e rv a ts iy a qiladi. Bu guruh
harakatlantiruvchi neyron bilan birgalikda motor birligi deb ataladi.
Motor birligi tarkibiga kiradigan muskul tolalarining soni turlicha, bu
muskulning bajaradigan vazifasidan kelib chiqadi.
58
O dam ning turli muskullarida motor birlik tarkibiga kiruvchi muskul
tola la rin in g soni 10 ta dan 3000 ta g ac h a boradi. Aniq harakatlarni
b ajaru v ch i tez m u s k u lla rn in g m o to r birligida to la la r soni an c h a kam
b o 'la d i . M a sala n, k o ' z va q o ' l b a r m o q l a r in in g m u s k u lla r id a m otor
birlik lari 10-25 ta, b u n g a q a r a m a - q a r s h i o ' l a r o q , g a v d a h o la tini
t o ' g 'r i l a s h d a q a t n a s h a d ig a n va aniq n az o r a tg a eh tiy oj se zm a y d ig an
sust m u s k u l la r n in g m o to r birligida 2000 t a g a c h a to la bor.
H a ra k a tla n tiru v c h i nerv tolalari b o 'y l a b m u s k u l g a kelgan harakat
potensiali m otor birligining tarkibiga kirgan muskul tolalarni bir vaqtda
q o 'z g 'a t a d i . S o g 'l o m o d a m la r m uskullari b o 's h a s h g a n davrda, elektr
f a o ll ik k a e g a b o ' l m a y d i , m u s k u l l a r n i n g b i r o z ta r a n g la n i s h i esa,
(M a sa la n , g a v d a hola tini t o 'g 'r i l a s h d a ) m o to r b irlik larid a se k u n d ig a
5-10 cha stotali raz ry a d lar hosil b o 'la d i , m u sk u l q ic q a r is h in in g kuchi
o r t i s h i b i l a n i m p u l s l a r c h a s t o t a s i h a m s h u n g a m u v o f i q o r t i b
boraveradi.
Harakat birliklari
Muskul tolalari
16-rasm. Harakat birligining tuzilishi.
59
In so n lar ske let m u s k u l id a ikki xil: tez v a sekin m o to r birliklari
tafovut etilib, ular sekin va tez muskul to lalarid an tashkil topadi. Sekin
m otor birliklarida m uskul qisqarishin in g davom iyligi 100
Do'stlaringiz bilan baham: |
