O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V



Download 8,79 Mb.
Pdf ko'rish
bet26/434
Sana16.03.2022
Hajmi8,79 Mb.
#496953
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   434
Bog'liq
Normal fiziologiya (Alaviya O.T.) - 2006 y.

| W I Г 1 Т I I
■ ■ I ■ ■ I ■ ■
IV
-
ж ж ж
■ : М ^ ж .
Ж
> к Х
ll-rasm. Muskul tolalari (1) va miofibrillalarning (II) tuzilishi: 
A-anizotrop disk, l-izotrop disk.

va

plastinkalari. Aktin va miozin
ipchalarini sirpanish jarayoni. chapda ipchalarni bo ‘ylanma va о ‘ngda
kndalang kesimi (Dj.Bendoll bo'yicha, 1970): III-miofibrillalar
bshashgan holda, IV-miofibrillalar cho'zilgan holda, V-miofibrillalar
qisqargan holda.
51


M uskul hujayrasining qisqartiruvchi apparatining funksional 
birligi sarkomer hisoblanadi. Sarkomerlar bir-biridan Z-plastinkalar 
y o rd a m id a ajralib turadi. S a rk o m e rla r m io fib rilla d a ketm a-k et 
jo y la s h g a n , shuning uchun sarkom erlarning u m um iy qisqarishi 
m iofib rillalarn in g qisq arish ig a va m ushak to lalarin in g um um iy 
q is q a ris h ig a olib keladi. D iam etri 1 
m km
va d ia m e tri 6-8 
nm
chamasidagi muskul tolasining miofibirillalari o ‘rta hisobda 2500 
protofibrillalardan tuzilgan. Protofibrillalar esa 
aktin
(molekulyar 
o g ‘irligi 42000) va 
m iozin
(molekulyar o g ‘irligi 500 000) oqsillaridan 
tashkil topadi. Miozin iplari aktin iplariga qaraganda ikki baravar 
y o ‘g ‘ondir. Muskul tolasi tinch turganda miofibrillalardagi tolalar 
s h u n d a y j o y l a s h a d i k i , in g ic h k a u zu n aktin ip la r in in g uchlari 
y o ‘g ‘onroq miozin iplari orasidagi yoriqlarga kirib turadi.
A ktin spiralining b o ‘y la n m a ariq ch asid a 
tro p o m io zin
oqsili 
molekulasi joylashadi. H a r 4 0 n w oraliqda tropomiozinga boshqa oqsil 
tro p o n in
b ir ik k a n b o ‘ ladi. T ro p o n in va t r o p o m io z in aktin va 
miozinlaming muloqotida katta ahamiyat kasb etadi.
K o‘ndalang-targ‘il muskuldagi miofibrillalar birin-ketin kelgan 
p o ly a r iz a s iy a la n g a n (yorugM ikni turli ra v is h d a s in d ir a d ig a n )
disklardan iborat. Yorug‘likni ikki marta sindiradigan disklar oddiy 
mikroskopda qoramtir k o ‘rinadi. Bular 
anizatrop
disklar deyiladi. 
Tolaning bu disklarga yondosh qismlari y o ru g ‘liklarni bir yuzada 
sindiradi, mikroskopda tiniq k o ‘rinadi va 
izotrop
disklar deyiladi. 
Anizotrop disklar A harfi bilan, izotrop disklar esa I harfi bilan 
b e lg ila n a d i. A n iz o tr o p disk o ‘rta s id a y o r u g 'l i k N harfi bilan 
belgilangan hoshiyani ko'ram iz. Elektron mikroskopda N hoshiyasi 
o ‘rtasidan M-chiziq o ‘tganligini k o ‘ramiz. Bu M-chiziqni miozin 
ipchalari birikib turadigan m em brana hosil qiladi. Izotrop disk 
o ‘rtasidan qoramtir Z chiziq yupqa membrana o ‘tgan, miofibrillalar 
shu membranaga birikadi.
Mikroelektrodlar yordamida Z plastinka sohasiga elektrik ta ‘sir 
b e rilsa , s a r k o m e r q is q a ris h i k u z a tila d i. B u n d a A d is k sohasi 
o ‘zgarmaydi, lekin N va I sohalar kichrayadi. K.o‘rinib turibdiki, 
qisqarish paytida miozin ipchasining uzunligi o ‘zgarmas ekan. Shunga 
o ‘xshash holat muskul ch o ‘zilganda ham kuzatiladi, y a ‘ni aktin va 
miozin ipchalari uzunligi o ‘zgarmaydi. Tajribadan olingan natijalarga 
ko‘ra, muskul qisqarganda aktin va miozin ipchalarining bir-biri orasiga 
kirib turgan sohasi o ‘zgarar ekan. Shularga asoslangan holda, G.Xaksli 
va A .X akslilar m uskul qisqarish m exanizm ining oqsil ipchalari
52


sirpanish nazariyasini yaratdilar. Bu n azariyaga asosan muskul 
qisqarganda aktin ipchalarining miozin ipchalari b o ‘ylab sirpanishi 
hisobiga sarkomerning kichrayishi sodir bo'ladi.
I2-rasm. Muskul 
qisqarish mexanizmi
53



Download 8,79 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   434




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish