O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

diastolik
yoki 
minimal
bosim
deb ataladi. U ning kattaligi asosan qon oqim i periferik qarshiligiga 
va y urak qisqarishlari son ig a b o g 'liq . S istolik va d iasto lik bo sim lar 
orasidagi farq 
pu ls bosim i
deb ataladi. H ar bir sistolada otilib chiqqan 
qon h ajm iga puls bosim i proporsionaldir. K ichik arteriyalarda bu bosim
pasayadi, arteriola va k apillyarlarda esa d oim iy b o 'lad i.
Sistolik, diastolik bosim lardan tashqari, yan a o 'rta c h a bosim ham 
farq q ilin a d i. O 'r ta c h a b o sim s is to lik b o sim bilan d ia sto lik bosim
o'rtasidagi m iqdor b o'lib, qon bosim ining puls bosim i bo'lm aganda, tabiiy
290

---

sharoitda o 'zg a ru v c h i qon bosim i beradigan g em odinam ik effektni bera 
oladi. O 'rtach a bosim diastolik bosim ga yaqin b o ia d i. Sistolik va diastolik 
bosim h ar bir arteriyada o ‘zgaruvchan b o 'lsa , diastolik bosim nisbatan 
o 'z g a rm a s kattalik hisoblanadi.
B osim ning diasto lad a pasayish vaqti sistolada k o 'ta rilish vaqtiga 
qaraganda ortiqroq b o 'lg a n i uchun, o 'rta c h a bosim m iqdori diastolik 
bosim ga yaqinroq.
A rterial bosim ning k o 'ta rilish i 
a rte ria l g iperten ziya,
pasayishi esa- 
arte ria l gipoten ziya
deb ataladi.
Arterial bosim ni aniqlashning ikki usuli: qonli yoki bevosita va qonsiz- 
bilvosita usullari m avjud.
1733 y ild a S. X els otlarda arterial bosim ni, qonli usuli yordam ida 
aniqladi. K eyinchalik nem is olim i K. Lyudvig bu usulni takom illashtirib, 
yozib o luvchi m oslam alarga ulab o 'z ig a xos egri chiziqni yozib oldi.
D
ЕЮ
Ru
kanyulya 
^—
qon tomir
A -o ‘tkir tajribada arterial bosimni yozib olish sxemasi; B-arterial qon
bosim egri chiziqlar sxemasi I-birinchi tartibdagi to ‘Iqin (puls to 'Iqini),
П-ikkinchi tartibli to ‘Iqin (nafas to Iqini), Hl-uchinchi tartibli to ‘Iqin;
D-uzatkich, ElD-elektron bosim о Ichagichi, Ru-yozib oluvchi moslama.
H ay v o n lar arteriyalariga shisha kanyula yoki kateter kiritilib, uning 
uchi qattiq shisha idishli m anom etrga ulab q o 'y ilsa , katetr va shisha 
idish ichida qon ivib qolm asligi uchun, qon ivishiga qarshi eritm a bilan 
to 'ld irila d i va arterial qon bosim i egri c h iz ig 'i yozib olinadi.