O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

Tom irlarga gu m oral o m illa m in g ta siri.
A yrim gu m o ral o m illar 
to m irlar tonusini toraytiradi, ayrim lari esa kengaytiradi.
Tom irlam i toraytiruvchi moddalar.
B ularga buyrak usti bezi m a g 'iz
m o d d a si g o r m o n la ri- a d r e n a lin v a n o ra d re n a lin , g ip o fiz n in g o rq a 
b o 'la g id a to 'p la n u v c h i go rm o n i - v a z o p re ssin la r kiradi. A d re n alin , 
noradrenalin va vazopressin qon-tom irlarga ju d a oz m iqdorda ham ta ’sir 
eta oladi. A drenalinning 1.10‘7 g/m l m iqdori ham t a ’sir k o 'rsa ta oladi. 
N atijad a arterial bosim k o 'tarila d i. Teri arteriy a va arteriolalariga, hazm
a ’zolari, o 'p k a tom irlariga tom ir toraytiruvchi ta ’sir ko 'rsatad i.
A s o s iy to m ir la r g a t a ’s ir q ilu v c h i o m illa r g a b u y r a k d a is h la b
chiqariluvchi renin kiradi. U p ro teolitik ferm ent b o 'lib , qonga tushib, 
qon p lazm asi 6 2 globulin angiotenzinogenni p archalab, faolligi unchalik 
yuqori b o 'lm a g a n dekapeptid 
angiotenzinogen I
ga aylantiradi.
U esa d ip e p tid k a rb o k sip e p tid a z a t a ’sirid a, y u q o ri fao llik k a ega- 
angeotenzin II
ga aylanadi.
N orm al xollarda bu m odda oz m iqdorda ishlab chiqariladi. A rterial 
b o s im p a s a y g a n d a , b u m o d d a n i is h la b c h i q a r ilis h i k u c h a y a d i. 
A ngiotenzin II n o radrenalinga nisbatan o 'ta kuchli to m ir toraytiruvchi 
effektga ega. I c h a k la rn in g s h illiq q a v a tid a b o sh m iy a n in g a y rim
so h alarid a ishlab ch iqaruvchi v a tro m b o tsitla r p arc h ala n ish id a hosil 
b o 'lish i m odda serotonin p resso r effekt chaqiruvchi m oddalarga kiradi.
T rom botsitlar parchalanganda hosil b o 'lg a n serotinni qon tom irlarini 
toraytirib, qon oqishini to 'x ta tad i.
V azopressin - g ip o fiz n in g o rq a b o 'la g id a g i gorm on. B u gorm on 
ta ’sirida o 'p k a arteriya, arteriolalari torayadi, lekin m iya, y urak tom irlari 
kengayadi.
Gistam in
asosan bazofillarda, terida, skelet m u skullarida oshqozon- 
ichaklam ing shilliq qavatida ishlab chiqariladi. U lar yurak, jigar, ichaklar
299

---

tom irlarini kengaytirib, kapillyarlam i qon bilan to ‘lishini kuchaytiradi, 
endoteliy h u jay ralam in g o 'tk az u v ch a n lig in i oshiradi va aylanib yurgan 
qon m iqdorini kam aytiradi. O rganizm da gistam in m iqdori ortib ketsa- 
gistam in karaxtligi (shok) holati kelib chiqadi.
G orm on ta ’siri terining qizarishi b ilan boshlanadi. Bu xol terini kuchli 
ish q a la n g an d a, issiq ta ’sirid a, u ltra b in a fsh a n urlari t a ’sirid a, kuchli 
xayajonlanganda kuzatiladi.