O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

O r q a m iy a n in g o 'tk a z u v c h i y o ' l f u n k s iy a s i
m u h i m f u n k s i y a b o ' l i b , p e r i f e r i k r e s e p t o r l a r d a n b o s h m i y a g a va 
u n d a n e f f e k t o r a p p a r t l a r g a im p u l s o ' t k a z i s h d a k a t t a a h a m i y a t
k a s b e t a d i.
O rq a m iva ild iz la r in in g fu n k siy a la ri.
O r q a m iy a ild iz la ri d a n
o 't u v c h i nerv tolalari o rqa miy ani periferiya bilan b o g 'la y d i . Afferent 
impulslari o 's h a ildizlar orqali orqa m iyaga kiradi va undan periferiyaga 
efferent im pulsla r ketadi. O rq a m iya ning ikkala to m o n id a n 31 ju ftd a n
oldingi va o rqa ild izla r bor.
94

---

O rq a m iya ildizlarining vazifalari qirqib q o ‘yish ham d a t a ’sir etish 
usullari bilan an iq lan g a n va b ioe lektr potensia llarin i q a y d qilish y o ‘li 
bilan ta s d iq la n g a n . O rq a m iy a n in g o ld in g i ild iz la rid a m a rk a z d a n
q o c h u v c h i, e ffe re n t tolalar, orqa ildizlarida esa m a r k a z g a intiluvchi, 
a fferent to la la r bor. Bu o r q a m iy a ildizlarida e ffe re n t tolalarining 
ta q s i m l a n i s h q o n u n i y o k i M a ja n d i q o n u n i d e b a t a lg a n ( te g ish li 
m u sh o h id a n i f iziolog M ajandi birin chi m a rta ta sv ir etgan).
B aqa yoki b o s h q a har q a n d a y h a y v o n n in g barc h a oldingi ildizlari 
bir to m o n l a m a q ir q ib q o ‘y ilg a c h , g a v d a n in g te g ish li to m o n id a g i 
r e f le k to r h a r a k a tla r y o ‘q o la d i- y u , a m m o s e z u v c h a n lig i saqlanadi. 
O r q a d a g i il d i z l a r n i q i r q i b q o ' y i s h d a n k e y i n h a r a k a t q o b i l i y a t i
y o ’qo lm a y d i, a m m o te gishli ildizlardan in n e rv a tsiy a la n a d ig a n gavda 
qism larid a s e z u v c h a n lik y o ‘qoladi.
O ldingi va o rq ad a g i ildizlarning funksional a h a m iy a tin i I.M yuler 
y a q q o l isb o t etg an . U b a q a o r q a m iy a s in i n g bir to m o n d a g i o ldingi 
ild izla rin i, ik k in c h i to m o n d a g i o r q a ildizlarini ( k e y in g i o y o q la r shu 
i l d i z la r d a n i n n e r v a t s i y a l a n a d i j q i r q i b q o ‘y di. G a v d a n i n g o ld in g i 
ild i z la ri q ir q ib q o ’y ilg a n t o m o n i d a g i o y o q s h a l v i r a b q o ld i, shu 
o y o q q a t a ’sir e t ilg a n d a e s a g a v d a n in g b o s h q a q is m la r i, j u m l a d a n
q a r a m a - q a r s h i o y o q h a r a k a t l a n a v e r a d i . O r q a d a g i ild i z l a r q ir q ib
q o ’y i l g a n i k k i n c h i t o m o n d a g i o y o q e s a g a v d a n i n g b o s h q a
qism lariga t a ’sir e tilga nda hara katga keladi-yu, o ’ziga t a ’sir etilganda 
q i m i r l a m a y t u r a v e r a d i , c h u n k i u n d a g i s e z u v c h a n l i k b a t a m o m
y o ’q o lg a n edi.
S kelet m u s k u lla rin in g m o to r n erv la rid an ta sh q ari, b o s h q a va e f ­
ferent nerv tolalari: to m irlarn i hara k atla n tiru v ch i va s e k re to r tolalari, 
sh u n in g d e k silliq m u s k u l la r g a boruvchi to la la r old in g i ildizlardan 
o ’tishi keyinchalik k o ’rsatib berildi. Ularning h am masi efferent tolalar 
b o ’lgani u c h u n bu to la la rn in g m av ju d lig i M a ja n d i y q o n u n ig a zid 
kelmaydi.
Oldingi ildizlarga ta 's i r etilganda k o ’pin cha o g ’riq sezilishi yuzaki 
q a r a s h d a p a r a d o k s a l o m il g a o ’x s h a y d i. A m m o bu om il M a jandi 
qonuniga zid kelmaydi, chunki orqadagi ildizlardan o ’tuvchi tolalardan 
bir qism i old in g i ildizla rga burilib, orqa m iy a p a r d a la r ig a boradi va 
ula rni se zu v c h i nerv oxirlari bilan t a ’m in laydi. B o s h q a h a m m a affer­
ent n erv la r kabi, u la r ham orqa m iya ga u ning o rqadagi ildizlari orqali 
kiradi. O rq a d a g i ildizla rda n bir nec hta sini qirqib q o ’yib va shunda n 
keyin te gishli o ldingi ildizlarga t a ’sir etib, b u n g a is h o n ish m um kin: 
ayni vaq td a