O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

I Kuchli ta’sir
21-rasm. Osonlashish, «yo‘l ochilish»
Qo ‘zg 'a tish ritm larin in g transform atsivalanishi.
Nerv markazid an 
o ‘ta yotgan im p u lsla r o ‘z ritmini o ' z g a r t i r a oladi. N erv m a rka zida gi 
n e y r o n la rn in g ay rim lari y u qori ch a sto ta b ila n j a v o b bersa, ayrim lari 
past chastota bilan ja v o b beradi. Ulardan ayrimlari esa impulslar ritmini 
kuchaytirib j a v o b beradi. Im pulsla r sonini k am aytirish yoki orttirishni 
transformatsiya deyiladi. Transform atsiya natijasida nerv markazi bilan 
b o g 'liq f u n k siy a n in g optim al sharoit da am a lg a oshis hi t a ’min etiladi.
75

---

Buni quyidagi rasmdagi chizma bilan tushuntirish mumkin (22-rasm).
F a o liy a t izi.
A k s a r iy a t h o lla rd a q o ‘z g ‘a t u v c h in i n g t a ’sir qilish 
vaq tig a q a ra g a n d a reflek sn i ja v o b re a k siy a s i vaqti u z o q ro q davom
etadi. Q o ‘z g ‘a t u v c h in i n g kuchi va t a ’sir qilish vaqti q a n c h a lik k o 'p
b o 'ls a j a v o b reaksiyasi shunc ha uzoq dav o m etadi, y a ’ni nerv markazi 
uzoqroq q o 'z g 'a la d i. Hozirgi vaqtda ko'p ch ilik olim lar nerv markazida 
q o ' z g ' a l i s h n i u z o q r o q d a v o m e t i s h i n i i m p u l s l a r n i m a r k a z d a g i
n e y ro n la r za n jirid a a y la n is h bilan iz o h la s h m o q d a .
I
I
22-rasm. MNSda neyronlar 
bog'lanishining turlari 
(spinal reflektor yoylari):
I-reflektor yoyining to ‘g ‘ri
chizmasi, II-neyronlar
multiplikatsiyasi,
III-neyron tuzog 'i (neyron
xalqasining xotira asosi), IV-
im pulslar transformatsiyasini
tashkil qiluvchi oraliq
neyronlar nisbati, V- orqa
miyaning boshqa
segmentlaridagi neyronlarga
ham impulslarning tarqalishi
(irradiatsiva); a-sezuvchi, b-
oraliq va v-harakatlantiruvchi
neyronlar
l b

---

C h iz m a d a n k o ‘rin ib turibdiki re se p to r m a y d o n i q o ' z g 'a l g a n d a n
keyin, q o ‘z g ‘alish birinchi n e y r o n n i q o ‘z g ‘atadi, u o ‘z n av b a tid a 
ijrochi a ‘zoni, q o ‘z g ‘atadi. Birin chi n e y ro n n in g a k soni y o n shoxlari 
orqali 2,3 n ey r o n la rn i q o ‘z g ‘atadi. Ikkin chi n e y r o n d a n q o 'z g ' a l i s h
birinchi va beshin chi ney ro n g a boradi. U chinc hi n ey ro n d a n t o ‘rtinchi 
n e y ro n g a boradi. T o ‘rtinchi va beshinchi n e y r o n la rd a n y a n a birinchi 
n e y r o n g a keladi. S h u n d a y qilib, q o ‘z g ‘alish m a rk a z d a g i n e y r o n la r
zanjirida aylanishi hisobiga nerv markazi q o ‘z g ‘algan holatda bo'ladi. 
F aoliyat izi m a rk a z ishini yengillatish uchun m u h im ah a m iy a tg a ega.