O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

27-rasm . 
Dominanta prinsipi 
(A.Uxtomskiy bo‘yicha 1923 y.);
a-oldingi oyoqlar bukuvchi
markazlari dominanlligi (strixnin
ta'sir qilinganda), b,v,g-reseptiv
m aydonlari qo ‘zg ‘atilganda
dominantlikning kuchayishi.
D o m in a n t m a rk a z yuqori q o ‘z g ‘a lu v ch a n lik k a ega b o ‘lib, t u r g ’un 
va davom li q o ‘z g ‘algan b o ’ladi. D om ina nt m arkaz o ’zidan kuchsizroq 
q o ’z g ’algan markazlardan q o ’z g ’alishni o ’ziga tortib olish xususiyatiga 
ega. N a tija d a d o m in a n t m a rk a z bilan b o g ’liq fu n k siy a kuchayadi. 
M asalan, o c h h a y v o n o v q a tla n a y o tg a n d a te risin in g x o h la n g a n jo y i 
elektr toki bilan q o ’z g ’atilsa, o g ’riqdan qochish o ’rniga ovqatlanishni 
tezlatadi. E k z o g e n e n d o g e n va s u n ’iy d o m in a n tla r b o ’lishi m um kin. 
S o v u q s h a r o i t d a b a q a l a r o r q a o y o q l a r i n i t a n a s i g a iloji b o r ic h a
y o p ish tirib o lish ad i. S h u n d a y sh a ro itd a b aq a g a har q a n d a y tashqi 
t a ’sir oyoqlarini yana da kuchliroq bukishiga olib keladi. Buni ekzogen 
d o m in a n ta deb ataladi.
85

---

B a h o r o y la rid a j i n s iy g o r m o n la r t a ’sirid a e rk a k b a q a la r oldingi 
oyoqlari bilan u r g ‘ochilarni q u c h o q la sh refleksi ku ch a y ad i. S hunday 
h o l a t d a b a q a t e r i s i t a ' s i r l a n s a h i m o y a l a n i s h o ‘r n i g a d o m i n a n t
q u c h o q l a s h r e f l e k s i k u c h a y a d i . B u n d a y d o m i n a n t h o l a t j i n s i y
g o r m o n la rn i o ldingi o y o q la ri d a g i m u sk u lla r n i b o s h q a r u v c h i nerv 
m a rk a z ig a t a ’siri n atija sid a kelib chiqadi. Buni e n d o g e n d o m in a n ta
deb ataladi.
B o s h m i y a y a r i m s h a r l a r p o ‘ s t l o g ‘ i n i n g o l d i n g i o y o q n i
harakatlantiruvchi qismi o ‘zgarm as tokni anodi bilan t a ’sir qilib, s u n ’iy 
do m in a n ta n i keltirib c hiqarish m u m k in . S h u n d a y ho la td a xoh la g an
oyoqni q o ‘z g ‘atilsa o ‘ziga xos ja v o b reaksiyasi kelib c h iqm asdan anod 
toki ta ‘sir q ila y o tg a n old in g i o y o q h ara k atg a keladi.