O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

P igm ent qavat.
Bu qavat b ir q ato r ep itelial h u jayralardan tashkil 
topgan b o ‘lib, o ‘z ic h id a ju d a k o ‘p m iqdorda hujayra ichi organellalarini 
ushlaydi. M elanosom alar, bu qavatga qora rang berib turadi. Bu pigm ent 
ekranlovchi pigm ent ham deb yuritiladi, unga tushgan y o ru g ’likni yutadi, 
bu ho lat y o ru g ’lik sochilishining oldini oladi va shu tufayli narsalardan 
kelayotgan y o ru g ’likning fokuslanishi aniq b o ’ladi. Bu pigm ent epitelial 
h u ja y ra lam in g ju d a k o ’plab o ’sim talari b o ’lib, bu o ’sim talar kolbacha va 
ta y o q ch a lam in g tashqi qism larini jip s o ’rab oladi. P igm ent epitelial 
hu jayralar bundan tashqari boshqa m uhim vazifalarni ham bajaradi, shu 
ju m lad a n , k o ’ruv p igm entining resintezida, fagotsitozda, kolbacha va 
tayoqcha qoldiqlarini hazm qilishda ishtirok etadi. B oshqacha aytganda, 
ko ’ruv hujayralarini doim iy tarzda yangilanib turishini ta ’m inlaydi. Yana 
s h u n i a y tib o ’tis h k e r a k k i, p ig m e n t e p i t e l i a l h u ja y r a la r b ila n
fotoreseptorlar orasidagi aloqa ju d a kuchsiz b o ’ladi.
415

---

Aynan shu joydan to 'r pardaning k o 'ch ish i k o 'z n i ju d a havfli kasalligi 
k o 'p hollarda uchraydi.
T o 'r pardaning k o 'c h ish id a k o 'rish n in g yom onlashuvi faqat tasvir 
fokuslanishining buzilishi bilan b o g 'liq b o 'lib qolm ay, balki reseptorlar 
d e g e n e ra tsiy a g a ham u c h ra y d i va re s e p to rla rd a jid d iy m e ta b o litik
o 'z g a ris h la r r o 'y beradi.
Fotoreseptorlar.
P igm ent qavatning ichki yuzasiga fotoreseptorlar 
qavati tegib turadi: bular kolbachalar va tayoqchalar. O dam ning har bir 
ko'zini to 'r pardasida 6-7 mln. kolbachava 110-123 mln. tayoqcha uchraydi. 
U lar t o 'r pard ad a bir tek isd a tarqalm agan. T o 'r p ardaning m arkaziy 
chuqurchasida (Fovea centralis) faqat kolbachalar bo'lad i (1 m m 2 da 140 
m ingtagacha). T o 'r pardani periferiyasi tom on ulam ing soni kam ayib, 
a k s in c h a ta y o q c h a la rn in g so n i o rtad i. T o 'r p a rd a n in g en g ch e k k a
qism larida faqat tayoqchalar m avjud xolos. (K olbachalar kunduzdagi 
k o 'rish n i ham da ranglam i ajratishni ta ’m inlaydi). K olbachalar yuqori 
yorug'likda faollik ko'rsatib, rang ko'rishni ta’minlaydi. Tayoqchalar g'ira- 
shira nurlam i qabul qilishga m oslashgan reseptorlardir. U lam ing faoliyati 
shikastlansa, odam g 'ira -sh ira d a m utloq k o 'rm a y d i, kunduzi k o 'ris h
qobiliyati esa to 'la saqlanadi. Bu shabko'rlik A vitamini yetishmovchiligidan 
rivojlanadi. Ranglar yorqin y o rug'lik ostida m arkaziy chuqurchadayaxshi 
ajratiladi. U yerda faqat kolbachalar b o 'lad i. T o 'r pardaning periferiyasi 
tom on tayoqchalar soni ortib boradi va ular esa ranglam i yom on ajratadi.
K o lb ac h alar ja ro h a tla n g a n d a y o ru g 'lik d a n « q o 'rq is h » sim ptom i 
y uzaga keladi, bem orlar g 'ira -sh ira d a bem alol k o 'ra olsada, y o ru g 'lik d a
k o 'ris h qobiliyati batam om y o 'q o lad i. B unday holatlarda b utunlay rang 
ajrata olm aslik-axrow azzya kelib chiqishi m um kin.