O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

X I I
CHIQARUV JARAYONLARI BUYRAKLAR
FIZIOLOGIYASI
Inson hay o t faoliyati d avom ida ju d a k o 'p la b m odda alm ashinuvi 
m a h s u lo tla ri h o sil b o 'la d i. Bu m a h s u lo tla r h u ja y ra la r to m o n id a n
378

---

foydalanilm aydi va albatta tashqariga chiqarib yuborilishi kerak. Bundan 
tashqari organizm turli zararli m oddalardan, yot m oddalardan, dorivor 
m o d d alard an , org an ik m oddalardan, ortiqcha suv va tuzlard an hosil 
b o 'lish i kerak. Inson chiqaruv jara y o n larid a 
buyraklar, о ‘pka, teri, hazm
tizim i, jig a r la r
ish tiro k etadi. C h iq aru v a ’zo larin in g aso siy vazifasi 
organizm ichki m uhiti doim iyligini saqlashdan iborat. C hiqaruv a ’zolari 
b ir-b iri b ila n u zv iy b o g 'la n g a n b o 'lib , b irin in g fa o liy a ti b u z ilish i 
boshqasini faoliyatiga ta ’sir etadi.
B uyraklar
insonning asosiy chiqaruv a ’zosi hisoblanadi. B uyraklar 
o rganizm dan oshiqcha b o 'lg a n suv, organik va noorganik m oddalarni, 
m oddalar alm ashinuvining oxirgi m ahsulotlarini, organizm uchun y ot va 
zararli m oddalarni chiqarib yuboradi.
O 'pka
k a rb o n a t angidridi va suvni, ayrim uch u v ch i m od d alarn i 
o r g a n iz m d a n c h iq a r ib y u b o r a d i. M a s a la n : n a rk o z q o 'lla n g a n d a
organizm dan efir v a h loroform lam i chiqarib yuboradi. K o 'p m iqdorda 
alk o g o l ic h im lik lari is te ’m ol q ilin g a n d a , spirtni ch iq arib yu b o rad i. 
Buyraklam i faoliyati buzilganda esa, qonda y ig 'ilib qolgan ayrim chiqindi 
m oddalar o 'p k a orqali chiqarib y uboriladi, bularga m ochevina, am m iak 
va hokazolar kiradi.
8 1 - r a s m .
C h i q a r u v j a r a y o n i d a i s h t i r o k e t u v c h i a ’ z o l a r .
379

---

Hazm trakti
orqali oziq m ah su lo tlar parchalanishidan hosil b o 'lg a n
m ahsulotlar, suv, o 't va xazm shirasi tarkibiga tushgan m oddalar (m orfin, 
hinin, salitsilatlar, sim ob, yod) chiqarib yuboriladi.
J ig a r
orqali esa gem oglobin alm ashinuvini m ahsulotlari va boshqa 
p o rfir in la r o 't p ig m e n ti s h ik lid a , x o le s te rin a lm a s h in u v in i o x irg i 
m ahsulotlari o 't kislotasi shaklida chiqarib yuboriladi. B undan tashqari 
d o riv o r m oddalar (antibiotiklar), fenolrot, m annit, inulin va b oshqalar 
chiqarilib yuboriladi.