O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

pepsin dn .
Pepsinlar 
nofaol (sust) 
pep sin o g en
holatid a ajraladi va x lo rid kislo ta ta ’sirida 
faollashadi. PH 1,5-2,0 b o ’lganda ularning pro teo litik faolligi optim al 
b o ’ladi, o qsillam i album oz v ap en to n larg ach a parchalaydilar. 
Gastriksin
PH 3 ,2 -3 ,5 g a teng b o ’lg an d a o q sillarn i g id ro liz g a u ch ratad i. 
Renin
(xim ozin )
k a ls iy io n la ri is h tiro k id a e ru v c h i o q sil k a z io n o g e n d a n
erim aydigan kazein hosil qilish natijasida sutni o g ’izga aylantiradi. M e’da 
shirasida p reteolitik b o ’lm agan ferm entlar ham m avjud. B ularga faqat 
em ulsiyalangan y o g ia m i parchalovchi 
lipaza
kiradi. M e’dada oziq m odda 
m uhiti kislotali b o ig u n g a qadar s o ’lak am ilazasi t a ’sirida karbonsuvlar 
gidrolizi davom etadi.
M e’da shirasida b akteriotsit ta ’sirga ega b o ’lgan feotri/w -m oddasi 
bor. Shira tirkibidagi m utsin saqlovchi shilimshiq m odda m e ’daning shilliq 
q av atin i m ex an ik va k im y o v iy ta ’sirlardan h im o y a qiladi. M e ’dada 
g a strom u kopreteid
yoki 
K a sl ichki fa k to ri
ishlab chiq arilad i, m e ’da 
shirasida, shuningdek, am inokislotalar va siydik k islotalari ham bor.
Me ’dada shira ajralishining boshqarilishi.
7/azm dan tashqari vaqtda 
m e ’da bezida faqat shilim shiq m odda va pilorik shira ajraladi. O vqatni 
k o ’rganda, hidi sezilganda, o g ’iz b o ’sh lig ’iga tu sh g an id a m e ’dada shira 
ajralishi boshlanadi. M e ’dada shira ajralishini bir necha davrlarga b o ’lish 
m um kin: m urakkab reflektor (m iya), m e ’da va ichak davrlari.
M urakkab re fle k to r (m iya) d a v r i -
sh a rtli v a s h a rts iz re fle k to r 
mexanizm lardan iborat. M e’da shirasini shartli reflek to ry o ’li bilan ajralishi 
hidlov, k o ’ruv, eshituv reseptorlarini qitiqlanishi natijasida paydo b o ’ladi. 
Bu rese p to rlard an a fferen t y o ’llari o rqali k elg an im p u lsla r talam us, 
g ip o ta la m u s, lim b ik tiz im i va b o sh m iy a p o ’s tlo g ’ini q o ’z g ’atad i, 
uzunchoq m iya sohasidagi hazm m arkazi q o ’zg ’aladi va m e’da bezlarining 
shira ajratish faoliyati b oshlanishiga turtki b o ’ladi. Bu vaqtda ajralgan 
shirani (ishtaha shirasi) deb atagan. M e ’dadan shartsiz reflektor shira 
ajralishi oziq m o d d a ta sirid a o g ’iz b o 's h lig ’i, halqum , q iz ilo ’ngach 
reseptorlari q o ’z g ’algan dan so ’ng boshlanadi.
Afferent impulslar til ( V juft), tilhalqum ( IX juft) va yuqoridagi hiqildoq 
(X ju ft) nervlari o rqali uzunchoq m iyadagi m e ’d aning shira ajratish
349

---

m arkaziga tushadi. M arkazdan adashgan nervning efferent tolalari orqali 
m e ’d a b e z la rig a keladi v a sh ira a jra lish in i k u ch a y tirad i. M e ’d adan 
b o sh la n g ‘ich davrda ajralgan shira proteolitik ferm entlarga boy b o ’ladi 
va hazm da katta aham iyat ega b o ’ladi.
O rqa m iya m arkazlaridan kelayotgan sim patik tolalar q o ’zgalishi 
m e’da bezlaridan shira ajralishini torm ozlaydi.