O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

N afas b o sh q a rilish id a x e m o re se p to rla rn in g a h am iyati.
T ashqi 
nafasning asosiy vazifasi arterial qon g azlar tarkibini m e ’yorda ushlab 
turish, kislorod va karbonat angidridi gazlari tarangligini ta ’m inlashdan 
iborat. O dam qonida kislorod va karbonat angidridning tarangligi ham 
bir xilda saqlanadi. Bu o 'p k a ventilyatsiyasining m etabolitik jarayonlarga 
p r o p o rs io n a l r a v is h d a k u c h a y g a n i h is o b ig a s o d ir b o 'la d i . N a fa s
o la y o tg a n h a v o d a C 0 2 m iq d o r in in g o r tis h i v a 0 2 m iq d o r in in g
yetishm asligi, nafas hajm tezligini orttiradi, natijada alveolyar havoda va 
arterial qonda C 0 2 va 0 2 tarangligi deyarli o 'zg a rm a y d i.
N afas boshqarilishida qondagi gazlar tarkibining aham iyatini 1890 
yilda L .Frederik ikki hayvonning qon-tom irlarini chalkashtirib ulash usuli 
yordam ida o'tkazgan tajribasida isbotlab berdi. N arkoz berilgan ikki itning 
uyqu arteriyalari va b o 'y in tu ru q venalarini alohida qirqib kesishtirib 
ulagan. T o m irlar sh u n d a y u lan ib , b o 'y in d a g i b o sh q a to m irla r qisib 
q o 'y ilg a c h , birinchi itning boshi o 'z tanasidan kelayotgan qon bilan 
ta ’m inlanm agan, balki ikkinchi itning tanasidan kelayotgan qon bilan 
ta ’m inlangan, ikkinchi itning boshi esa birinchi itning tanasidan qon 
olib turgan. A garda shu itlardan birining traxeyasi qisib q o 'y ilsa , biroz 
vaqt o 'tg a n d a n s o 'n g , uning nafasi to 'x ta b qoladi (
apn oe
), ikkinchi it 
esa tez-tez nafas olib xalloslaydi (
dispn oe
). B unga sabab, birinchi itning 
t r a x e y a s i q i s i l g a n d a u n in g ta n a s i d a g i q o n d a C 0 2 k o 'p a y a d i
(
giperkapiya
) va 0 2 m iqdori kam ayadi (
gipoksem iya
). Qon birinchi itning 
ta n asid an ikkinchi itn in g b o sh ig a boradi v a u n in g nafas m arkazini 
q o 'z g 'a t a d i .
S h u
s a b a b li 
ik k in c h i 
itd a n a f a s
k u c h a y a d i