O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

Turli sharoitlarda nafas olish. Jism oniy ish vaqtida nafas.
Jism oniy 
ish bajarayotganda organizm ning kislorodga b o 'lg an ehtiyoji va karbonat 
angidrid ishlab chiqarishi o 'rta hisobda 15-20 baravar ortadi. Bir vaqtning 
o 'z id a o 'p k a v entilyatsiyasi to 'q im a la rg a kerakli b o 'lg a n 0 ? ni yetkazib 
beradi va C 0 2 dan halos qiladi.
H ar bir insonda tashqi nafas k o 'rsa tk ic h i o 'z ig a xos b o 'lib , nafas 
olish soni m inutda 16-25 tagacha yetadi, nafas hajm i esa 0,50-2,51 gacha 
b o 'lis h i m u m k in . J is m o n iy ish b a ja rg a n d a o 'p k a v e n tily a ts iy a s i, 
b a ja ra y o tg a n ish g a v a 0 2 is te ’m o l q ilish g a p ro p o rsio n a l ra v ish d a
o 'zg arad i. C hiniqm agan, m untazam jism o n iy ish bilan shug'u llan m ag an
odam larda kuchli ish bajarganda o 'p k an in g m inutlik hajm i m inutiga 8 0 1/ 
m in dan ortm aydi. C hiniqqan odam larda esa m inutiga 120-1501 v a undan 
yuqori b o 'lish i m um kin.
Jism oniy ish vaqtida kislorod iste’m ol qilish m inutiga 100 
ml
ortganda 
qonning m inutlik hajmi taxminan 800-1000 
ml
ko'payishi hisoblab topilgan. 
Ish vaqtida eritrotsitlam ing qon depolaridan chiqishi va terlash tufayli 
qondagi suvning kam ayishi, buning natijasida esa qonning quyuqlashishi 
va g em o g lo b in q o n se n tra tsiy asin in g k o 'ta rilish i, b inobarin, qonning 
kislorod sig 'im i ortishi uning kislorod tashishini oshiradi.
Ish v a q tid a o rg a n iz m d a k is lo ro d n in g u tiliz a ts iy a k o e ffitsiy e n ti 
ancha ortadi. K atta d oirad an o 'tu v c h i q o nning h ar b ir litridan organizm
h u ja y ra la ri tin c h h o la td a 6 0 -8 0
ml,
ish v a q tid a e s a 120 
m l
g ac h a 
kislorodni u tilizatsiya qiladi (11 qonning k islorod s ig 'im i taxm inan 200 
m l
0 2 g a te n g ). I s h la y o tg a n m u s k u lla rd a k is lo ro d ta ra n g lig in in g
kam ayishi qondagi karb o n at an g id rid ta ra n g lig in in g ortishi va vodorod 
io n la r i q o n s e n tr a ts iy a s in in g k o 'p a y is h i v a o k s ig e m o g lo b in n in g
k o 'p ro q d isso tsia tsiy a la n ish ig a yo rd am b eradi. Jism o n iy ish v aq tid a 
to 'q im a la rg a k islo ro d n in g k o 'p ro q o 'tis h i ana sh u n g a b o g 'liq . M ashq 
qilib y u rg an o d am d a k islo ro d u tiliza tsiy a si a y n iq sa k o 'p ro q ortadi. 
A .K ro t buni y a n a shu b ila n izohladi: m a sh q k ilg a n od am ish lag an
v a q td a m ashq q ilm ag a n o d a m d a g ig a n isb a ta n k o 'p ro q k a p illy a rla r 
ochiladi.
328

---

Ja d a l jis m o n iy ish b a ja rila y o tg a n d a o ‘p k a v e n tily a ts iy a s in i v a 
qonning m inutlik hajm ini oshiradigan sabablardan biri shuki, to'qim alarda 
sut kislotasi to 'p la n a d i va qonga o ‘tib turadi. Ayni v aqtda qondagi sut 
k islotasi m uskullar tin ch turgandagi 5-22