O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

boshqarilish mexanizmi
deb ataladi (m uskul tolasining uzunligini har xilligi).
G om eom etrik boshqarish m exanizm i sarkom er uzunligining o'zgarishi 
bilan b o g 'lan g a n em as. B iologik faol m oddalar (katexolam inlar)ning
277

---

m uskullar m etabolizm iga va unda energiya ajratilishiga bevosita ta ’siriga 
aso sla n g a n .
A d re n a lin va n o ra d re n a lin , C a ++ io n la rin i X P v a q tid a k irish in i 
kuchaytiradi va yurak qisqarishlarini kuchaytiradi.
C h a p q o rin c h a d a n q o n n i a o rta g a c h iq ish i q iy in la s h g a n d a , y u ra k
q is q a r i s h la r i k u c h i m a ’ lum c h e g a r a la r g a c h a k u c h a y a d i (A n re p
effek ti).
Hujayralararo boshqaruv mexanizmi.
M iokard hujayralarini biriktirib 
turuvchi oraliq disklar turlicha tuzilgan. Ayrim oraliq disklar faqat mexanik 
fazifani, b a ’zilari kardiom iotsitlarga kerakli m oddalam i tashish, boshqalari 
es a n e k s u s la r - q o ‘z g ‘a lis h la rn i h u ja y ra d a n h u ja y ra g a o 'tk a z a d i. 
H ujayralararo m unosabatlam ing buzilishi yurak m uskullarining asinxron 
qisq arish ig a va yurak aritm iyalariga olib keladi. F aqat k ardiom iotsitlar 
o 'rta sid a g i m unosabatlar em as, balki m iotsitlar va biriktiruvchi to 'q im a
h u ja y ra la r i o r a s id a g i m u n o s a b a tla r y u ra k f a o liy a ti u c h u n k a tta
aham iy atg a ega. B iriktiruvchi h u jayralar m iotsitlar u chun faqat tayanch 
tizilm asini em as, balki ular, m iotsitlarga nisbatan trofik vazifani ham
bajaradi. Bu 
kreator
m unosabat deyiladi.
Yurak ich ip eriferik reflekslari.
Y urakning o 'z id a periferik reflekslar 
m avjud. Bu reflekslarning yoyi M N Sda em as, balki m iokard ichidagi 
intram ural tugunlarda ulanadi(44-rasm ).
Yurak ichi boshqarish mustaqil avtonom bo'lishiga qaramay, murakkab 
m arkaziy boshqarilish m erarxiyasiga b o 'y sunadi. Yurakning xususiy nerv 
boshqarilishi m etasim patik nerv sistem asi tom onidan am alga oshiriladi. 
M etasim patik nerv sistem asi m ustaqil reflektor faoliyat k o 'rsa tish uchun 
to 'liq nerv elem entlaridan iboratdir: sezuvchi neyron, oraliq neyron va 
harakatlantiruvchi neyronlar.
Y u ra k d a g i s e n s o r n e y r o n l a r f a q a t y u r a k ic h i b o s h q a r il is h
m exanizm ida ishtirok etadilar. U lam ing aksonlari adashgan va sim patik 
nerv orqali M NS yuqori qism lariga yetadi. Y urakning m etasim patik nerv 
sistem asi vazifasi issiqqonli h ayvonlar yuragini k o 'c h irib o 'tk az g an d a 
(transplantatsiya) yaqqol nam oyon bo'lad i. Yurakni boshqaruvchi nervlar 
degeneratsiyaga uchragandan s o 'n g ham yuragi transplantatsiya qilingan 
odam larda qon aylanishi jism oniy zo'riqishda deyarli sog'lom odam lam iki 
singari o 'z g a ra d i va organizm ehtiyojini qondira oladi.
G I.K o sitsk iy y u ra k -o 'p k a p reparatida yurak reflekslarini o 'rg an d i. 
A jratib olingan yurakning biror b o 'lim i m exanoreseptorlari ch o 'z ilsa , 
n afa q at shu b o 'lim q isq a rish la ri k u ch ay ad i, balki b o sh q a b o 'lim la r 
qisqarishlari ham kuchayadi.
278

---