O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

desin xron izatsiya
yoki 
fa o lla sh ish reaksiyasi
deb ataladi(G .Jasper). 
O dam ning k o ‘zini ochishi alfa-ritm ning beta-ritm bilan alm ashinishi 
faollashish reaksiyasining v ujudga kelish m isollaridan biridir.
Yarim sharlar p o ’stlo g 'in i tilish tajribalari elektroensefalogram m a 
ritmlarining vujudga kelishi va davom etishida afferent impulsatsiyaning 
y e ta k c h i a h a m iy a t k asb e tis h id a n g u v o h lik b e ra d i. Y arim sh a rla r 
po'stlog'ining kichik bir qism iga po'stloq ostidagi yadrolardan keluvchi 
barcha nerv tolalari qirqib qo'yilsa-yu, shu qismning tomirlar bilan bog'lanishi 
saqlab qolinsa (yarim sharlar p o 'stlo g 'in in g yakkalangan «hoshiyasi») 
preparati, shu qismdagi elektr faolligi batamom to'xtaydi. A m m o shu qismga 
elektr toki bilan bevosita ta ’sir etilsa, unda potensiallarning sekin-asta 
so'nuvchi tebranishlari seriyasi yana paydo bo'ladi.
K atta ya rim sh a rla r p o ‘stlo g ‘iga ta s ir etishning ba 'zi turlarida
elektroen sefalogram m a ritm larining о 'zgarishlari.
Yuzaga ch iqarilgan p o ten siallar.
T ajrib a d a h a r q an d a y resep tiv
m aydonning reseptorlariga ta ’sir etilganda yoki efferent nerv tolalari 
b ev o sita t a ’sirla n g an d a elek tro e n se fa lo g ra m m a d a x ara k terli y u za g a 
chiqarilgan p o ten sia lla r
birlam chi y oki ikkilam chi ja v o b la r shaklida 
paydo b o 'la d i.
K atta yarim sharlar p o 'stlo g 'in in g turli bo'lim laridan ajratib olishda 
qayd qilinadigan birlam chi javoblam i analiz qilish shunday xulosaga olib 
keldi: birinchi - m usbat teb ran ish y arim sh a rla r p o 's tlo g 'in in g 1-1V 
qavatlaridagi piram idal hujayralam ing q o 'zg 'alish ig a b o g 'liq ; ikkinchi -
manfiy tebranish yarim sharlar po'stlog'idagi 1-H qavatlaming qo'zg'alishini 
aks e ttira d i, bu e h tim o l, 1-11 q a v a tla rd a g i ap ik al (u ch to m o n d a g i) 
dendritlam ing sinxron depolyarizatsiyasiga bo g 'liq b o 'lsa kerak.
Y uzaga chiqarilgan p otensiallam i qayd qilish usuli analizatorlarning 
m iya p o 'stlo g 'id a g i vakillik kartalarini tuzishda m iyaning turli b o ' limlari 
o 'rta sid a g i bog'lan ish n i aniqlashda har xil siste m a la m in g o 'z a ro ta ’sirini
149

---

o 'rg a n ish d a va farm akologik prep aratlam in g ta ’sirini tekshirishda keng 
q o ila n ila d i.
Narkoz.
N arkozda elektroensefalogram ma xarakterli ravishdao‘zgaradi. 
Bu o ‘zgarishlar beriladigan narkotik m oddaning turiga qarab farq qiladi. 
Efir b u g 'lari nafasga olinganda yarim sharlar p o 'stlo g 'id a g i ritm lar ancha 
tezlashadi, beta-ritm paydo b o 'lad i. H arakat va nutqning q o 'z g 'a lish i 
narkozning fazasiga to 'g 'r i keladi. N arkoz chuqurlashgan sayin beta-ritm 
teta-ritm bilan alm ashinadi, so 'n g ra «sukut» davrlari kelib chiqadi, y a ’ni 
elektr tebranishlari qisqa vaqt y o 'q o lib turadi. N atijada efir b u g 'lari ta ’sir 
etaverganda, elektr faolligi batam om susayadi. N arkozdan chiqish davrida 
elektroensefalogram m a teskari tartibda o'zgaradi.
B arbituratlar bilan yuzaga chiqariladigan narkozda ham , avval beta- 
ritm turidagi tez tebranishlar kuzatiladi. N arkoz chuqurlashgan sayin tez 
te b ra n ish la r chastotasi kam ayadi, bu te b ra n ish la m in g am plitudasi va 
s in x ro n lig i e s a o sh ib b o rad i. S e k u n d ig a 14-16 c h a s to ta li, y u k sa k
am plitudali (150-w £v gacha) ritm ik tebranishlar avjga chiqadi. B ular 
barbiturat yoylari deb ataladi. N arkoz yanada chuqurlashganda barbiturat 
yoylari y o 'q o lib , o 'rn ig a te ta -to 'lq in la r, s o 'n g ra esa d e lta -to 'lq in la r 
vujudga keladi; to 'lq in la r o ra lig 'id a yarim sharlar p o 's tlo g 'in in g sukut 
intervallari oshadi.
N a r k o z d a
k a tta y a r im
s h a r la r p o 's t l o g 'i n i n g h o la tin i 
elektroensefalografiya usuli bilan boshqarish ja rro h lik klinikasida katta 
am aliy ah am iyatga ega b o 'lib , narkotik m o d d a b erish n i boshqarishga va 
narkozni zarur d arajada chuqur saqlashga im kon beradi.