O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

Teta-ritm
p o te n sia llam in g sekundiga 4-8 ch astotali 100-150 
mkv
am p litu d a li te b ra n ish la rid an iborat. U yqu v aq tid a va turli p atologik 
sh a ro itd a : g ip o k siy a d a va o 'rta c h a c h u q u r n a rk o z d a sh u n d a y ritm
kuzatiladi.
D elta-ritm
potensiallam ing sekundiga 0,5-3,5 chastotali 250-300 
mkv
am pilitudali sekin tebranishlari bilan ta ’riflanadi. C huqur uyqu vaqtida, 
chuqur narkozda, g ipoksiyada va katta y arim sharlar p o 's tlo g 'id a g i turli 
patologiya ja ra y o n lard a d e lta -to 'lq in la r q ayd qilinadi.
Elektroensefalogram m a to'lqinlarining kelib chiqish masalasi hali to 'la 
hal etilgani y o 'q . M arkaziy nerv sistem asining boshqa bo'lim larid ag i 
hujayralar kabi, yarim sharlar p o 'stlo g 'in in g neyronlari ham ta ’sirlanganda 
yoki u la rg a boshqa nerv h u ja y ra larid a n im p u lsla r k elg an d a harakat 
potensiallarini vujudga keltira olishi h u jay ra ichiga kiritiladigan yoki 
h u ja y ra sirtig a q o 'y ila d ig a n m ik ro e le k tro d la r y o rd a m id a te k sh irib
an iq lan ad i. K atta yarim sh a rla r p o 's tlo g 'id a g i k o 'p g in a sin ap slard a 
B u n d a n ta s h q a r i , h a r a k a t p o t e n s i a l l a r i d a n o ld in p o s t s i n a p t i k
(q o 'z g 'a lu v c h i va torm ozlovchi) potensialar paydo b o 'lad i va u lar ancha 
sekinroq o 'tad i.
E le k tro e n sefa lo g ra m m a n in g sust to iq in la r i asin x ro n ishlayotgan 
yakka neyronlardan k o 'p ch ilig id ag i harakat p o ten siallam in g algebraik 
y ig 'in d isid an iborat, deb farazqilinardi. A m m o E .Edrian ilgari surgan bu 
fikr hozir e ’tiro f etilmay qo'ydi, chunki yakka neyronlarning impuls faolligi 
bilan elek troensefalogram m a to 'lq in la ri o 'rta s id a q andaydir b o g 'lan ish
y o 'q lig i isbot etildi. B a ’zi bir ta ’sirlarda elektr faolligining bu ikki turi 
butunlay tarqalib ketishi m um kin. M asalan,, efir narkozida yarim sharlar 
p o 's t l o g 'i n i n g h u ja y ra la ri h a ra k a t p o te n s ia lla r in i v u ju d g a k e ltira
o lm a y d ig a n b o 'l i b q o la d i, a y n i v a q td a e le k tr o e n s e f a lo g r a m m a
potensiallarining sust tebranishlari qayd qilinaveradi va kuchayib qoladi.
A k s a r i ta d q iq o tc h ila r n in g f ik r i c h a , e l e k tr o e n s e f a lo g r a m m a
to 'lq in la rin in g kelib ch iq ish i p o stsin ap tik p o te n sia llam in g algebraik 
y ig 'in d isig a b o g 'liq . K atta y arim sharlar p o 's tlo g 'ig a m arkaziy nerv 
s is te m a s in in g b o s h q a b o 'l i m l a r i d a n im p u ls la r k e lis h ig a q a ra b , 
postsinaptik poten siallam in g y ig 'in d i natijalari har xil b o 'lad i.
K atta yarim sharlar p o 's tlo g 'id a g i va h ujayralarining katta guruhi 
s in x ro n q o 'z g 'a l g a n d a p o s ts in a p tik p o te n s ia lla m in g q o 's h ilis h i 
( y i g 'i l i s h i ) n a t ija s id a a j r a tib o lu v c h i e l e k tr o d la r d a e l e k t r o e n ­
sefalogram m aning yuksak am plitudali, sust alfasim on yoki deltasim on
148

---

toMqinlari qayd qilinadi. Katta yarim sharlar p o 'stlo g 'ig a afferent impulslar 
kam roq kelganda (odam k o 'z in i yum ganda,tinch va q o ro n g ‘u binoda 
turganda), shuningdek, uyqu v a narkoz vaqtida shunday holat kuzatiladi. 
Yarim sharlar p o ‘s tlo g ‘i afferent im pulslar k elib tursa, elektrod ostidagi 
turli h u ja y ra lar p o stsinaptik poten siallar b ir vaqtda vuju d g a kelm ay, 
e l e k tr o e n s e f a lo g r a m m a p o te n s ia lla r n in g b e ta - ritm tip id a g i p a s t 
am p litu d a li te z -te z te b ra n ish la ri q ay d qilin ad i. U y q u d an u y g ‘onish 
vaqtida va tiy ra k lik d a elektroensefalogram m a shunday o ‘zgaradi. M iya 
o 'z a n in in g r e tik u ly a r f o r m a ts iy a s ig a t a ’s ir e tilg a n d a e le k tr o e n -
s e fa lo g r a m m a d a s u s t r itm la r te z r itm la r g a a y la n a d i. B u h o d is a