O ’qu V u sl ubiy m a jmu a

Munis Xorazmiy Shermuhammad Avazboy o`g`li (1778-Xiva-1829
)-O`zbek shoiri, 
tarixchi, tarjimon, xattot, ma`rifatparvar inson. Boshlang`ich ta`limni Kotda olgan, Xiva 
madrasalarida o`qigan. 1800 yilda otasi vafot etgach, Xiva xoni Avaz Inoq saroyida 
2
Аbulgozi Bаhodirxon. Shаjаrаi turk. Toshkent, «Cho’lpon», 1992. 2-bet. 
1
Vamberi G. «Iatoriya Buxari ili Movarounnaxra». M.,1964,str.115
2
Olim Shаrofiddinov. O’zbek аdаbiyoti tarixi xrestomаtiyasi. Toshkent, II jild, 1945, 531-bet. 

---

176 
farmonnavis kotib lavozimida ishlagan. 1804 yilda Munis o`zining «Devoni Munis»ini 
yaratadi. 1806 yilda Xiva xoni Eltuzarxon unga Xiva xonlari tarixini yozishni topshiradi. 
O`sha yili xon fojeali halok bo`ladi. Ammo Munis kitob yozishni davom ettiradi. 1819 yilda u 
Mirxondning «Ravsat us-safo» («Soflik bog`i») kitobini tarjima qilishni boshlaydi. Bu 
kitobning faqat birinchi jildini yozib tamomlashga ulguradi, holos. Xiva tarixini yozib tugata 
olmay vafot etadi. Uning «Firdavs ul-iqbol» asarini va «Ravzat us-safo» tarjimasini shogirdi 
va jiyani Ogaxiy oxiriga yetkazadi. Munis Xorazmiyning «Ornalar» («Orna»-anxor, kanal 
demakdir) asarida sug`orish inshootlari va yer-suv munosabatlariga doir masalalar aks etgan. 
Bu risola XVII asr oxiri va XIX asr boshlaridagi dehqonchilik ijtimoiy munosabatlarni 
o`rganishda g`oyat ahamiyatlidir. Munis Xorazmiyning asosiy adabiy merosi 1815-1820 
yillarda tuzilgan «Munis ul-ushshoq» («Oshiqlar do`sti») devoni g`azal, ruboiy, qit`a va 
boshqa janrlardan iborat bo`lib, 80. 000 dan ziyod misrani o`z ichiga oladi. U bir necha marta 
nashr qilingan. Munis Xorazmiy shye`riyatida xalqchilik taraqqiyparvarlik g`oyalari keng 
o`rin olgan. U «So`z» va «Shuaro» kabi she`rlarida ilm-fan, san`at, adabiyotni targ`ib qiladi, 
olimlar va san`atkorlarni yuksak qadrlaydi, ularni ho`rlagan reaktsion guruh va to`ralarni 
qoralaydi.
Munis Xorazmiyning 1804 yilda bosilgan «Savodi ta`lim» she`riy risolasida savod 
chiqarishni yengillatish va xusnixat san`atini rivojlantirish muammolari ko`tariladi.