O ’qu V u sl ubiy m a jmu a

Mahtumquli Firog`iy (1733-1793)
Xiva xonligi hududida yashab ijod qilgan qardosh 
turkman xalqining ulug` shoiri va mutafakkiridir. U Turkmanistonning Xojigavsxon degan 
joyida tug`ilgan. Otasi Davlatmamed Ozodiy o`z davrining mashhur shoirlaridan bo`lgan. 
Otasi ta`sirida ijodiy ong shuuri erta yaproq yozgan Mahtumquli dastlab ovul maktabida, 
keyichalik esa Xiva, Buxoro, Andijon madrasalarida ta`lim oladi. Turli fanlar bilan bir 
qatorda zargarlik hunarini ham puhta egallaydi. Maxtumquli Ozorbayjon, Eron, Afg`oniston, 
Hindiston kabi mamlakatlarni kezib chiqadi. O’rta Osiyo, Eron, Ozor o`lkalari folklorini, 
adabiyotini zo`r ishtiyoq bilan o`rganadi. Nizomiy Ganjaviy, Alisher Navoiy, Firdavsiylar 
yaratgan badiiy so`z durdonalaridan bahramand bo`lgan Mahtumquli kelajak avlodlarga 
kattaadabiy-badiiy meros qoldiradi. Mahtumqulining ijodiy merosi 20 ming misrani tashkil 

---

178 
etadi. U sof muhabbatni, mardligu matonatni, ezgulikni, adolat, insofu diyonatni, imonu 
e`tiqodni kuylagan xalqparvar shoirdir.
Shoir o`sha davr o`zaro qirg`inbarot urushlardan faryod qiladi. U xalqlarni birlik 
birodarlik tinchlik osoyishtalikka, insofu diyonatga chorlaydi. Buni Mahtumqulining «Tursa 
kerakdir» she`ridan quyida keltirilgan bir necha satrlarda ochiq-oydin ko`ramiz: 
Qardoshlar, kun-kundan battar bo`lmoqda, 
Yil-yildan balolar kelsa kerakdir. 
Sharob ichgan, zino qilgan jahonda, 
Shunday mashhur bo`lib tursa kerakdir. 
Musulmon qardoshlar, do`nmang bu yo`ldan, 
Kecharsiz sirotdan-ul nozik qildan, 
Dajjol kelar derlar bir necha yildan, 
Olamga bir g`avg`o solsa kerakdir. 
Mahtumquli xalq ruhiyati yo`g`rilgan shunday go`zal ohanglar yaratadiki, bu she`riy 
ohanglar umumturkiy adabiyotning betakror namunasi sifatida e`zozlanmoqda. «U nimadir», 
«Boshladi», «Go`zalsan», «Turkmanning», «Ko`zim tushdi», «Elingni», «Ayrilma» kabi 
yuzlab she`rlar shular jumlasidandir. Xullas, Mahtumquli o`zining o`tkir satirik nafasi, 
xalqchil asarlari, qimmatli nasihatnomalari bilan yillar oshaavlodlar, xalqning sevimli shoiri 
bo`lib kelmoqda.XVIII asr va XIX asrning birinchi yarmida Buxoro amirligi hududida ham 
fan, adabiyot va madaniyatga munosib hissa qo`shgan allomalar o`tgan.