O ’qu V u sl ubiy m a jmu a

dexqon
”, ekin maydonlariga ishlov beruchilarni “
muzoriy
”, ya’ni 
ziroatchilar qishloqning mexnatkash tabaqasi bo’ilb, ular 4 guruhga bo’lingan: 1) davlat 
yerlarida yashovchi muzoriylar; 2) mulkdorlarning yerlarini ishlovchi muzoriylar; 3) o’z 
yeriga ega bo’lgan dexqonlar; 4) vaqf mulklarida yashovchi muzoriylar. Sug’orma 
dexqonchilik yerlarida olinadigan asosiy soliq “
xiroj
” deb atalgan. Chunonchi, daryo, buloq 
va koriz suvlari bilan sug’oriladigan obikor yerlardan xiroj xosilning 1/3 qismi (33%) 
miqdorida olinadi. Lalmikor yerlarning unumdorligi obikor yerlarga nisbatan ancha-muncha 
past bo’lgan. Shunga asosan bunday yerlardan xosilning 1/6, ya’ni 16.5 % dan to 1/8, ya’ni 
12.5 miqdorida soliq undirilgan. Mulk yerlarining bir qismi “
ushr
”, ya’ni xosilning 1/10 
Mavzu bayoni 

---

56 
qismi (10 %) miqdorida soliq olingan. Bunday yerlar odatda zamonasining ilm-fani, ma’rifati 
va ma’naviy hayotida muhim nufuzga ega bo’lgan ulamolar va mashoyixlar tasarrufida 
bo’lgan. Chorva mollaridan 1/40, ya’ni 2.5 % miqdorida “
zakot
” olingan.
XV asrda qurilish ishlari kengayib, bu davrda qad ko’targan saroylar, jamoat binolari, 
mudofaa va sug’orish inshootlari xamda yo’l qurilishi va tuzatishlarida mexnatkash axoli 
kuchidan keng foydalanilgan. Bunday xashar ishlari “
begor
” deb atalgan. Bu yerda o’rta 
asrning mashxur adibi 
Sa’diy Sheroziy
ning quyidagi so’zlarini keltirish o’rinlidir: “Agar 
xukmdor o’z fuqarosining bog’idan bir dona olma olib tanovul qilsa, uning yaqinlari olma 
daraxtini ildizi bilan sug’urib ketadilar. Agar xukmdor xalqning besh dona tuxumini qonunsiz 
olsa, uning lashkarlari xalqning minglab tovug’ini sixga tortib yuboradilar”. Sulton Xusayn 
ma’murlari o’zboshimchalik bilan axolisiga favqulotda solgan solig’i oqibatida 1470 yilda 
Muhammad Yodgor
boshchiligida Hirot axolisi qo’zg’olon ko’taradi.
O’rta asr xunarmandchiligida kulolchilik eng rivoj topgan sertarmoq soxaga aylanadi. U