O ’qu V u sl ubiy m a jmu a

 
Чегара ерлар ва тобе давлатлар иши бўйича
3 
вазирлик
Амир Темур давлатининг марказий бошқарув тизими
АМИР
-
МУТЛОҚ ҲУКМДОР
БОШ ВАЗИР
–
Девонбеги
Мамлакат ва раият аҳволи
, 
ҳосил
, 
солиқлар
, 
кирим
–
чиқимлар билан
шуғулланувчи вазир
Сипоҳ вазири
–
ҳарбий ишлар
билан шугулланган
Мулкчилик ва солиқ ишлари
вазири ўлиб кетганлар
, 
қачонлар келиб
–
кетаётганлар
, 
чорвалар
, 
ўтлоқ
-
яйловлар ва улардан
олинадиган даромадларни
назорат қилувчи вазир
Салтанат ишларини
юритувчи вазир
Солиқ ишлари
билан
шуғулланувчи
вазир
Сипоҳ
ишлари
вазири
Дараксиз йўқолган кишилар
, 
келиб
–
кетиб юрувчилар
, 
ҳосил
, 
ақлдан
озганлар
, 
вориссизлар мол
-
мулки
, 
қозилар ва шай
-
хулисломларнинг
ҳукми билан олинган жарималарни
тартибга келтирган
 
Ijtimoiy-iqtisodiy tuzum. 
Amir Temur davrida Movarounnaxrda aholining yashash 
darajasi va sharoiti yaxshilangan. Yagona markazlashgan davlatning shakllanishi va rivoj 
topishi bilan oddiy aholining tinch va osuda yashab, mehnat qilishiga shart-sharoitlar 
yaratildi. Amir Temur saltanat poytaxti Samarqand shahrini mudofaa qudratini oshirish bilan 
birga (1370 yildayoq mudofaa devori barpo etiladi), shaharda obodonchilik va qurilishlarga 
katta e’tibor karatdi. Amir Temur o’z poytaxti Samarqand jamolini tubdan o’zgartirishga 
qaror qilib, uning atrofiga Bog’i Jamol, Bog’i Dilkusho, Bog’i Chinor, Bog’i Behisht va 
Bog’i Nav kabi 12 ta bog’ni barpo ettiradi. Shuningdek, Samarqand atrofiga qishloqlar barpo 
etib, ularni jahonning eng go’zal shaharlarining nomi (Bag’dod, Damashq, Misr, Sheroz, 
Sultoniya, Madrid va Parij bilan atadi. 
Nafaqat poygaxt Samarqandda, shu bilan birga, ulkan saltanatning boshqa ko’plab 
shaharlarida ham maxobatli saroylar, masjidu madrasalar, savdo do’konlari, ko’priklar va 
boshqa imoratlar bino kildirdi. Mamlakatning qon tomiri bo’lmish savdo yullarini kayta 
tamirlab, karvonsaroylar, rabotlar, sardobalar va hammomlar qurdirdi. Tijorat ahliga keng yul 
ochib, xazina hisobidan sarmoya uchun qarzlar berdi. Ko’ishloq xo’jaligini rivojlantirish 
uchun dehqonlarga urug’lik yetkazib, suv inshootlarini ta’mirlab, ayrim joylarda yangidan 

---

42 
kanal va ariqlar kazdirdi. Mamlakatning iqtisodiy ahvolini kutarishda savdoning ahamiyati 
beqiyos ekanligini tushungan hukmdor bozorlar, rastalar, timlar, kurdirdi hamda turli-tuman 
ustaxonalar barpo etib, xalq hunarmandchilik san’atini rivojlantiradi. 
“Temur tuzuklari”da Amir Temur o’z mamlakatini boshqarishda aholini ma’lum 
ijtimoiy qatlamlarga bo’lganligini ham aytib o’tishimiz kerak. Ular, asosan, o’n ikkita 
guruhga bo’lingan. Bular quyidagi ijtimoiy toifalar: 

sayyidlar, olimlar va shayxlar; 

katta tajribaga ega ilmli kishilar; 

duo qiluvchi takvodorlar; 

lashkarning sipoxlari, sarxang va amirlari;

askarlar va xalq ommasi; 

davlat boshqaruv ishlarini ipidan-ignasigacha biladigan maslahatguy dono va aqlli 
kishilar;

vazirlar, kotiblar, devon boshlig’i; 

tibbiyot ahli, munajjim va muxandislar;

muxaddislar va muarrixlar; 

tasavvuf vakillari va oriflar; 

hunarmandlar va san’atkorlar; 

ajnabiy sayyoxlar va savdogarlar. 
Yuqoridagi ijtimoiy qatlamlar Amir Temur davlatining ma’muriy-boshqaruv tizimidagi 
tartiblar bi lan aloqador holda uning harbiy-siyosiy xarakterda bo’lganligini ham ko’rsatib 
turibdi.