O qo‘shmurodov, B. Shukuriddinov

Psevdoxromatik rang. Ayrim shaffof minerallar rangining xilma-xil bo‘lib tovlanishi «psevdoxramtizm» deyiladi. Grekcha «psevdo» – qalbaki degani. Mineral yuzasiga tushayotgan nurning uning ulanish tekisligi darzlari ichki yuzalaridan, ba’zan qandaydir aralashmalar yuzasidan qaytishi psevdoxramitk ranglarni keltirib chiqaradi. Bu xodisani suv ustida suzib yurgan kerosin, yog‘ yoki neftning har xil «kamalak rangidek» tovlanib turadigan pardasida kuzatishimiz mumkin. Bu shaffof moy po‘stining ostki (suvdan ajratib turadigan) va ustki (havo bilan cheklangan) yuzalaridan qaytgan yorug‘lik nurining boshqa ranglarga ajralishi bilan bog‘liqdir.

Bunday aldamchi rang hodisasi qattiq shaffof minerallarda ham bo‘ladi. «Labradorit» degan ziynat tosh buning ajoyib misolidir. Uning ayniqsa jilolangan yuzasida ma’lum burchakka burab qaraganda har joy-har joyi chiroyli ko‘k va yashil bo‘lib tovlanib-chaqnab ko‘rinadi. Bu holat tarkibiga ko‘ra asosiy massadan ajralib turadigan boshqa minerallarning yupqa plastinkachalari aralashmasi borligi bilan bog‘liqdir.

Amaliy ish paytida minerallarning rangi biror yaxshi tanish bo‘lgan jism yoki modda rangi bilan taqqoslanib, qiyosiy aniqlanadi. Shuning uchun ham minerallarning rangi ko‘pincha qo‘sh nom bilan yuritiladi. Masalan: sutdek oq, asaldek sariq, jezdek sariq, qirmiziqizil, zumraddek yashil, olmadek yashil (xom olma rangida), shokoladdek qo‘ng‘ir, qo‘rg‘oshindek kul rang, qalayidek oq va h.k. Bunday aniqlashlarning hammasi qiyosiy (nisbiy) bo‘lishiga qaramay, ular qabul qilingan va mineralogiyaga oid jahon adabiyotida uchraydi.

Quyida bir qator minerallar uchun doimiy bo‘lgan ranglarning ko‘p qo‘llaniladigan nomlari keltiriladi:

1. Gunafsha rang – ametist	9. Qalayisimon – oq arsenopirit
2. Ko‘k – azurit	10. Qo‘rg‘oshindek kul rang –
	molibdenit
3. Yashil – malaxit	11. Po‘latdek kul rang – aynama
	ma’dan
4. Sariq – auripigment	12. Temirsimon qora – magnetit
5. Sarg‘ish-qizil – krokoit	13. Havo rang – kovellin
6. Qizil – kinovar	14. Misdek-qizil – sof tug‘ma mis
7. Qo‘ng‘ir – limonitning g‘ovak xili	15. Jezsimon-sariq – xalkopirit
8. Sarg‘ish-qo‘ng‘ir – limo- nitning oxrasimon xili	16. Tilladek-sariq – oltin.