O. O. Hoshimov, S. S. Saidahmedov elektr yuritma asoslari

Ketma-ket chulg‘amli dvigatellarning ishga tushirish qarshiliklarini va sun’iy tavsiflarini hisoblash. Sun’iy mexanik tavsiflar kataloglardagi mexanik tavsif asosida hisoblanadi. Hozirda EHM larning keng qo‘llanilayotganini nazarda tutib, hisoblashning grafik usulini emas, balki analitik usulini ko‘rib chiqamiz. Shunday qilib mashinaning tabiiy mexanik tavsifi, ya’ni n = f (i), bu yerda: I = Iya = Iqch — yakor toki bo‘lib, mashina normal sxemada ulanganda qo‘zg‘atish tokiga tengdir; Rqch — dvigatelning yakor zanjiriga ulangan qo‘shimcha qarshiliklar yig‘indisi:
Rq = Rya + Rqch + Rqq, (2.52)
103
2.16- rasm. ДП rusumidagi ketma-ket qo‘zg‘atishli dvigatellarning
universal tavsiflari: 1 — n = f (iya) 2 — m = f (iya).
bu yerda: Rya, Rqch va Rqq — mos ravishda yakor, qo‘zg‘atish
chulg‘ami va qo‘shimcha qutblar qarshiliklari.
U holda quyidagini yozishimiz mumkin:
t
U IR E I
C I C I
n q t
E E
( )
( ) ( )
,


= =
(2.53)
bu yerda: Et(I ) va F(I ) lar dvigatel tabiiy tavsifidagi EYK va magnit oqimi
sxemada yakor tokiga teng bo‘lgan qo‘zg‘atish tokining
funksiyasidir.
Bunda (2.53) ko‘rinishdagi tabiiy tavsifga ega bo‘lgan holda
quyidagi ifodani olish mumkin:
104
CEF(I ) = (En-1)t (2.54)
Shunday qilib, (2.54) ko‘rinishdagi bog‘lanish mashinaning
magnitlanish egri chizig‘iga proporsional bo‘ladi. Bu yerda
mashinaning to‘yinishi hisobga olinadi va ketma-ket ulangan
qo‘zg‘atish chulg‘amidagi yakor reaksiyasining magnitsizlantirish
ta’siri bartaraf etiladi. Bundan tashqari bir xil qo‘zg‘atish tokida har
qanday sun’iy va tabiiy elektromexanik tavsif uchun:
CEF(I )=f (I )=(En-1)c=(En-1)t. (2.55)
Bu yerda c va t belgilari sun’iy va tabiiylikni bildiradi. Shuning uchun
bitta tabiiy tavsifga ega bo‘lgan holda berilgan qo‘shimcha qarshilik
Rqo‘sh berilganda R = Rq + Rqo‘sh ni hisoblab, har qanday sun’iy
tavsifni qurish mumkin. Shundan so‘ng quyidagini aniqlaymiz:
U IR E U IR
C I En U IR
n c n
c 1 t
E t k
.
( ) ( )


= = =
(2.56)
Bunda U, Rq, R ning qiymatlarini berib, ularga mos keladigan (En-1)ti
qiymatlari aniqlanadi. Shundan so‘ng ushbu tok qiymatlarida sun’iy
tavsifdagi EYK Esi larning qiymatlari quyidagi formula orqali hisoblanadi:
Eci=U-IiR .
(2.56) formula orqali nci ning qiymatini Eci ni (En-1)ti ga bo‘lib
hisoblanadi.
Ketma-ket qo‘zg‘atish chulg‘amli o‘zgarmas tok dvigatelini
sun’iy mexanik tavsifini hisoblash uchun Ii
toklariga mos keladigan Mi
105
elektromagnit momentlarini aniqlash zarur. (2.55) ifodani hisobga olgan
holda quyidagini aniqlaymiz:
C E
C n
M C I M I
i M i i i
E ti
. 


= =
(2.57)
Bu yerda CM dvigatel momentini N.m larda tavsiflaydi, CE esa
mashina EYK ni tavsiflaydi, bunda aylanish harakat tezligi ayl/min da
o‘lchanadi. U holda CMCE-1 = 30p-1 = 9,55 ga teng bo‘ladi va (2.57)
tenglamani quyidagi ko‘rinishshda yozamiz:
Mi
= 9,55(En-1)ci Ii
. (2.58)
Ketma-ket qo‘zg‘atish chulg‘amli dvigatel uchun ishga tushirish
qarshiliklari ham nurli diagrammalarni qo‘llagan holda analitik usulda
yoki grafik usulda hisoblanadi.