O. O. Hoshimov, S. S. Saidahmedov elektr yuritma asoslari

Yakor zanjirida parallell konturlar bo‘lgan ketma-ket qo‘zg‘atish
chulg‘amli dvigatelning mexanik tavsiflari. Yakor va qo‘zg‘atish
chulg‘amini turli sxemalarga ulab, turli mexanik tavsiflarni olish
mumkin. Sanoatda ko‘tarma va metallurgiya qurilmalari uchun magnit
kontroller va avtomatlashtirilgan boshqaruv stansiyalarining bir necha
turlari ishlab chiqariladi va ularda quyidagi sxemalardan (2.17- rasm)
foydalaniladi: a) umumiy ketma-ket ulangan qarshilik mavjudligida
yakorni shuntlash; b) yakor chulg‘amini shunt
106
2.17- rasm. Ketma-ket qo‘zg‘atishli dvigatelda ketma-ket ulangan va shuntlovchi rezistorlarning ulanish sxemasi.
2.18- rasm. Dvigatelning 2.17- rasm, a dagi sxema bo‘yicha qo‘shimcha rezistor ulangan holatidagi mexanik tavsiflari.
107
lash; d) qo‘zg‘atish chulg‘amini shuntlash; e) umumiy ketma-ket ulangan qarshilik mavjud bo‘lganda yakor va qo‘zg‘atish chulg‘amlarini parallel ulash.
Olingan tavsiflarni ko‘rib chiqamiz. 2.17- rasm a da keltirilgan sxemadagi dvigatelni shuntlaganda nisbiy birliklarda hisoblangan tavsiflar 2.18- rasmda keltirilgan.
Bu yerda 1 egri chiziq dvigatelning tabiiy tavsifi. 2 va 3 egri chiziqlar ketma-ket qarshilik kiritilgandagi mashinaning sun’iy tavsiflaridir. 4 egri chiziq dvigatel yakorini Rsh va Rq rezistorlardan tuzilgan kuchlanish bo‘luvchisidan olingan pasaytirilgan kuchlanish bilan ta’minlangandagi tavsif. Kichik yuklamalarda kuchlanish bo‘luv-chisining ta’siri samarasi hisoblanadi. 5 va 6 tavsiflar aktiv statik moment mavjud bo‘lganda o‘z-o‘zini qo‘zg‘atishli dinamik tormozlashni tavsiflaydi. Bu kabi sxema ko‘tarma kranlarda magnit kontroller
2.19- rasm. Dvigatelning 2.17- rasm, b dagi sxema bo‘yicha qo‘shimcha rezistorlar ulangan holatdagi mexanik tavsiflari.
ining birinchi holatida qo‘llanib, yukni ko‘tarishda ravon (siltamasdan) ishga tushirishni ta’minlab beradi yoki yukni kichik tezlikda tushira boshlaydi.
Dvigatel kichik yuklamalarda ishlayotganda qo‘shimcha rezistor ta’siri yanada samaraliroq (2.17- rasm, b) bo‘ladi, dvigatel tavsiflari
108
2.18- rasmda keltirilgan. 2.17- rasm, b dagi sxema sanoat elektr yuritmalarida kamdam-kam ishlatiladi, lekin tortish qurilmalarida ko‘p qo‘llaniladi.
Katta rk qarshiliklar kiritib, katta yuklarni tushirish mumkin.
Bu holatda yuritmani dvigatel rejimida katta tezlikdan kichik tezlikka o‘tkazish energiyani tarmoqqa qaytarib generator rejimida tormozlashga olib keladi. 2.17- rasm, e dagi sxema mustaqil qo‘zg‘atish
2.20- rasm. Dvigatelning 2.17- rasm, b dagi sxema bo‘yicha qo‘shimcha rezistorlar ulangan holatdagi mexanik tavsiflari.
109
21- rasm. Dvigatelning 2.17- rasm, e dagi sxema bo‘yicha qo‘shimcha rezistorlar ulangan holatdagi mexanik tavsiflari.
chulg‘amli dvigatelning tavsifiga yaqin bo‘lgan tormozlash tavsifini beradi (2.21- rasm). Bu sxemalardan kran qurilmalar yuritmalarida ko‘p ishchi rejimlarini olishda foydalaniladi.