O. O. Hoshimov, S. S. Saidahmedov elektr yuritma asoslari

5- misol. ДП41- rusumli ketma-ket qo‘zg‘atishli dvigatel uchun
ishga tushirish reostatini hisoblang. Dvigatelni ishga tushirish uch
pog‘onada amalga oshiriladi.
Yechimi: tabiiy tavsif 4- misolda qurilgan. Ishga tushirish tokining
maksimal qiymatini I1 = 2In = 188A qilib tanlaymiz. Pog‘ona
qarshiligiga o‘tish toki IN ni IN = 1,34 In = 126A qilib aniqlaymiz.
U holda
U
I
R 220
1 188
= = =1,17 W
U
I
R2
220
126
= = = 1,75 W.
I = I1 = const va I = I2 = const bo‘lganda w = f (R) yordamchi
chiziqni o‘tkazamiz (2.24- rasm).
Ishga tushirish pog‘ona qarshiliklari va o‘tish tezliklarining
qiymatlari grafik usulida aniqlanadi.
Birinchi pog‘ona qarshiligi:
R1 = 0,43 W.
Ikkinchi pog‘ona qarshiligi:
R2 = 0,28 W.
Uchinchi pog‘ona qarshiligi:
R3 = 0,19 W.
114
2.24- rasm. Ketma-ket qo‘zg‘atishli dvigatelning ishga tushirish reostatini hisoblash tavsifi.
Ishga tushirish reostatining to‘liq qarshiligi
Rq = R1 + R2 + R3 = 0,43 + 0,28 + 0,19 = 0,9 W.
Ketma-ket qo‘zg‘atish chulg‘amli dvigatelning tormozlash rejimlari. Mustaqil qo‘zg‘atish chulg‘amli dvigatelga nisbatan mazkur dvigatelning tormozlash rejimidagi imkoniyatlari cheklangan bo‘ladi. Masalan, tarmoqqa energiyani qaytarish yo‘li bilan rekuperativ tormozlashning imkoniyati yo‘q. Dvigatel rejimida ishlayotgan mashinaning yuklamasi kamayib ketganda magnit oqimi kamayib dvigatel tezligi nominal tezlik qiymatidan 5—6 marta ortib ketadi. Bu esa mashinaning ishdan chiqishiga olib keladi. Shuning uchun, salt yurish rejimiga yo‘l qo‘yilmaydi.
Dinamik tormozlash rejimini mashinaning o‘z-o‘zini qo‘zg‘atish rejimida amalga oshirish mumkin. U holda mustaqil qo‘zg‘atish
115
chulg‘amli mashinalardagi kabi tavsiflarni olamiz (2.8- rasmga qarang). Bu tavsiflarni hisoblash usuli avvalgidek bo‘ladi.
Ketma-ket qo‘zg‘atish chulg‘ami tarmoqqa mustaqil ulanganda samarali dinamik tormozlash kuzatiladi. Lekin bu rejimda katta qo‘shimcha qarshilik ulangani uchun nominal magnit oqimi hosil qilish uchun nominal quvvatga yaqin quvvat sarf etiladi. Bu esa iqtisodiy jihatdan samarali emas.
Bunday mashinalar uchun asosiy tormozlash usuli, bu teskari ulab tormozlashdir. Bu rejim (reaktiv qarshilik momenti bo‘lganda) qo‘shimcha qarshilik
2.25- rasm. Dvigatelning reaktiv statik moment ostida teskari ulash va reverslash rejimidagi mexanik tavsiflari.
kiritilib, yakordagi kuchlanish qutblarini almashtirish bilan amalga oshiriladi (2.25- rasm). U holda dvigatel tormozlash boshlangunga
116
qadar o‘rnatilgan rejimni tavsiflovchi A nuqtadan tormozlash momenti hosil qilib B nuqtaga o‘tadi.
Tavsifning BC qismini teskari ulab tormozlash rejimiga, CD qismi esa reverslash rejimiga mos keladi.
Tavsifning C nuqtasida qo‘shimcha qarshilikni chiqarib tashlab dvigatelni tabiiy mexanik tavsifdan o‘rnatilgan rejim parametrlari bilan A nuqtaga o‘tkazish mumkin.
2.26- rasm. Dvigatelning aktiv statik moment ostida teskari ulash va reverslash rejimidagi mexanik tavsiflari.
Aktiv statik moment bo‘lganda teskari ulab tormozlash rejimini faqat yakor zanjiriga katta qo‘shimcha qarshilik Rq ulab olish mumkin (2.26- rasm). U holda dvigatel boshlang‘ich nuqta A dan B nuqtaga o‘tadi. Dvigatel tavsifning BC qismida dvigatel rejimida, CD qismida esa teskari ulash rejimida ishlaydi.
Turg‘un harakat nuqtasi D da dvigatel mexanizmning harakatlantiruvchi momenti Mq ni qoplaydigan tormozlash momenti hosil qiladi.
Bu dvigatellarning kamchiligi yuqorida ko‘rsatilganlardan tashqari mexanik tavsiflarning yetarli darajada qattiq emasigida bo‘lib, bu ularni yuklama o‘zgarganda tezlikni mo‘tadil ushlab turish talab etiladigan mexanizmlarda qo‘llab bo‘lmasligini anglatadi.
117