O. M. Yoriyev Buxoro davlat universiteti umumiy kimyo

siklopenten 
1,3 -sik lo g e k sa d iy e n 1,3,5,7 -siklooktatetrayen
Sikloalkanlarning bir valentli radikallari -il, tyinmagan 
monotsiklik uglevodorodlarning bir valentli radikallari esa -ye- 
nil, -diyenil va hokazo qshimchalarga ega:
н 2с
н,с
сн,
\
/
сн
н ,с -
н3с —с н
OHL
с н - с н
"CH,
g e k sa m e tile n
а
 - m etil-p -izo p rop il-
tetram etilen
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

I 
I 
I
/ С Н ч
/С Н \
/ с н \
Я2С} 
}СН2 U2C5^
1 
2СН 
НС 
2
1 
6р н 2
H2C 
СН2 H2C4 
3СН 
НС3\ 4 ^
5СН
СН
siklopentil 
2-siklopenten-l-il 2,4-siklogeksadiyen-l-il
Almashingan alitsikllar quyidagicha raqamlanadi va nomla- 
nadi:
5 
1
с 2н 5 
;------- с н 3 
2 
с 2н 5
з
etilsiklo - 
1 -metil -2-etil-
propan 
siklopentan
3 
C
2
H
5
 
2 p ^ ^ j ^ C H = с н 2
4 
6
3 -etilsiklo - 
5 -vinil -1,3 -siklo -
penten 
geksadiyen
Alitsiklik uglevodorodlarning gomologlari va hosilalari u- 
chun strukturaviy izomeriyaning quyidagi turlari xos:
1. Halqaning katta-kichikligiga bog‘liq izomeriya:
propilsiklo - 
etilsiklo - 
metilsiklo - 
siklogeksan
propan 
butan 
pentan
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

2. 
Halqadagi rinbosarlarning holati bilan bogiiq izomeri- 
ya:
1,2-dimetil-
siklogeksan
1,3 -dimetil-
siklogeksan
H3C
s -C H ,
1,4-dimetil-
siklogeksan
3. Yon zanjirlar izomeriyasi:
н Зс ^
у - с 3н 7 
н Зс
р > - с н (СН3)2
l-metil-4-propil- 
1 -metil-4-izopropil-
siklogeksan 
siklogeksan
4. Qsh bog‘ning holati bilan bogiiq izomeriya:
CH2
v in ils ik lo p ro p a n
m e tile n s ik lo b u ta n
Monoalmashingan, shuningdek, 1,1-dialmashingan sikloal- 
kanlar stereoizomer hosil qila olmaydi. Halqasida ikkita bir xil 
asimmetrik uglerod atomi bor alitsiklik birikmalar uchta kon- 
figuratsion izomer holida uchraydi:
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

н о о с
с о о н н
ko'zgu 
COOH
H
Н
СООН 
Б
(1R , 2S) - siklo- 
(1R,2R) va (1S , 2S) - siklo-
propan 1,2-dikarbonlar 
propan-1,2-dikarbon kislotalar 
kislota (sis-izomer) 
(trans-izomerlar)
Sis-izomerlarda ham ikkita asimmetrik uglerod atomi borli- 
giga qaramasdan ular disimmetrik birikmalar hisoblanmaydi va 
ikkita enantiomer holida mavjud bo‘la olmaydi. Sis-izomerlar 
tuzilishiga qarasangiz, molekulalarning birinchi yarmi ikkinchi 
yarmining kzgudagi aksi ekanligini krasiz:
Shu bois sis-izomerlar mezo-birikmalar blib, optik faol 
emas.
Trans-izomerlar esa disimmetrik birikmalardir. Ular ikkita 
enantiomer holida mavjud bladi. Bu enantiomerlarning har 
biri individual holda optik faol blib, ularni ajratib olish mum- 
kin.
Molekulasida ikkita turli xil asimmetrik uglerod atomi bor ali- 
tsiklik birikmalar (masalan, 2-metilsiklopropankarbon kislota) 
trtta konfiguratsion izomerlar holida mavjud bladi:
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

н 
н