O L iy V a o r t a m a X s u s t a L im V a z ir L ig I namangan davlat universiteti asqarova dilorom qurbonovna

fanlami
c'‘qi!ishn:ng o 'z ig a xos 
xususiyatlarini o ‘rganadi.
M u n o z a r a (tarb iy a m etodi sifatida) - tarbiyalanuvchilarga h issiy -o g 'zak i 
ta 's ir k o ’rsatish aso sid a u la rd a m a 'n av iy -ax lo q iy sifatlarni sh ak llan tirish g a 
y o 'n altirilg an b ah s-m u n o zara usuli.
N az o ra t ( ta ’lim ja ra y o n id a ) - ta ’lim oluvchining bilim , k o 'n ik m a va 
m alakalari darajasini an iq lash , o ‘lchash v a baholash jaray o n i.
N azariya va am a liy o tn in g b irligi tam oyili - nazariy b ilim larning hayotga, 
am aliyotga b o g ‘lanishini k e n g a y tira borishni talab qiluvchi tam oyil.
N a tu ra l son - q a n c h a d egan savolga jav o b beradi. Sonlarning tarkibi 
birikm alardan ib o rat e k an lig in i, so n lar o 'rta sid a g i m unosabatlarni k o 'rsa ta d i.
O lam h a q id a s h a rtli ta s a v v u r - dunyoning y axlit m anzarasi, bolaning 
olingan biJim larga sh ax siy m u n o sab ati, shuningdek, ularnni o 'z am aliy fao liy atid a 
q o 'lla sh m alakalarini sh ak llan tirish .
O ila ta rb iy a si - o ta-o n alar (yoki bola kam oloti uchun m as’ul shaxslar) 
tom onidan tashkil etilu v ch i h a m d a farzandlarni har to m o n lam a y etuk, so g 'lo m etib 
tarb iy alash g a y o 'n a ltirilg a n p e d ag o g ik jaray o n .
O ligofreniya (y u n o n ch a «olygos» - kam , «phren» - aql) - bu natal (tu g 'ilish
payti) yo k i postnatal (h a y o tiy riv o jlan ish n in g erta bosqichi) d av rlard a m arkaziy 
nerv tizim ining z a rarlan ish i n atijasid a y u zag a keladigan aqliy yoki psixik 
rivojlanm aslik.
O liy t a ’lim - o 'r ta m axsus, kasb-hunar ta ’limi negiziga asoslanib, ikki 
bosqich 
(b ak alav riat 
h a m d a
m ag istratu ra) 
da 
tashkil 
ctiladigan 
ham d a 
m u tax assislik lar y o 'n a lis h la r i b o 'y ic h a xalq x o 'ja lig in in g turli so h alarig a oliy 
m a ’lum otli m u tax assislarn i tay y o rlab beruvchi ta ’lim bosqichi. .
Oliy o 'q u v y u rtid a n keyingi t a ’lim - jam iy atn in g oliy m alakali ilm iy va 
ilmiy pedagog k ad rlarg a b o 'lg a n ehtiyojlarini qondirish, shaxsning ijodiy t a ’lim - 
k asb-hunar m an faatlarin i q an o a tla n tirish g a qaratilib, oliy o 'q u v yurtlari va ilm iv- 
tadqiqot m u assasafarid a tayanch doktorantura va d oktoranturada ta 'lim olish.
168

---

м
1
|ннмц
1
<
1
г
1
, . 
11
и ]st.uiiI ladqiqotchilik luoliyatini tashkil etish asosida am alga 
m l i l i l a ' l i m bosqichi.
< > tit I i<| n a /o n it 
o ’quvchilar tom onidan o ’quv m aterialining m uayyan bob 
^ и к i lin 'lin ila ii b o ’yicha o 'zlash tirilg an bilim , k o ‘nikm a va m alakalar darajasini 
i i n l i | l i i s h , b a h o l a s l i s h a k l i .
I’l-dagog k a d r l a r ta r k ib i - o ‘qituvchi, m etodist, tarbiyachi, psixolog, 
tlrlck lo lo g . logopcd, sport instruktori. m usiqa, badiiy ijodiyot, radiotexnika. sport 
vii K isliqa y o ’nalishlarda faoliyat k o ’rsatuvchi to ‘garaklam ing rahbarlaridan iborat 
imilitMtssislar.
I’c d a g o g ik ta la b - turli harakatlarni bajarish. m uayyan faoliyat jarayonida 
filitim k 
ctish d a o ’quvchi am al qilishi zarur b o 'lg a n ijtim oiy xulq-atvor 
tm -'yorlarini ifodalovchi vazifa; tarbiyaning eng m uhim usuli.
R a g 'b a tla n tiris h - tarbiyalanuvchining xatti-harakati va faoliyatiga ijobiy 
Imho berish asosida unga ishonch bildirish, k o'nglini k o ’tarish va uni qo'llab- 
ijuvvatlash usuli.
R iv o jla n is h - shaxsning fiziologik v a intellektual o 'sish id a nam oyon 
boiadigan m iq d o r v a sifat o ‘zgarishlar m ohiyatini ifoda etuvchi m urakkab jarayon.
R iv o jla n tiru v ch i vazifa - o ‘qitish jaray o n id a shaxsning aqliy, hissiy va 
irodaviy rivojlanishi, bilishga b o 'lg a n intilishlarini v a ijodiy faollikni shakllantirish 
va rivojlantirishni ta ’ m inlashdan iborat b o 'lg a n vazifa.
R eyting (baholash, ta rtib g a keltirish , klassifikatsiyalash) - m uayyan 
hodisani o ld in d an belgilangan shkala b o ’y ic h a baholash.
S in f - yoshi v a bilim i jih atid an bir xil b o ‘lgan m a’lum o 'q u v ch ilar guruhi.
T am oyil (yunoncha «principium ») - biror-bir nazariyaning asosi, negizi, 
asosiy b o sh la n g 'ic h qoidasi; b o shqaruvchi g ‘oya, faoliyatning asosiy qoidasi; 
u m u m lash tirilg an talab.
T a rb iy a - m uayyan, aniq m aqsad ham da ijtim oiy-tarixiy tajriba asosida 
shaxsni har to m o n lam a o 'stirish , uning ongi, xulq-atvori v a dunyoqarashini tarkib 
toptirish ja ra y o n i.
169

---

T a rb iy a
ja r a v o n i 
-
o 'q itu vchi 
va 
o 'q u v c b : 
(tarbiyachi 
va 
tarb iy alan u v eh i)lar o 'rta s id a tashkil etiluvchi ham d a aniq m aq sad g a y o 'n a ltirilg a n
sam arali ham korlik jaravoni.
T a ’lim ja ra y o n i - o 'q itu v ch i va o 'q u v c h ila r o 'rta sid a tashkil etiluvchi 
ham da ilm iy bilim larni o 'z la s h tirish g a y o 'n altirilg an pedag o g ik ja ra y o n .
T a ’lim m u a ssa sa si U stavi - ta ’lim m uassasasiga rah b arlik m ohiyatini 
yorituvchi h a m d a u n in g fao liy atin i boshqarish tizim ini aniqlovchi hujjat.
T a ’lim k o n se p siy a la ri (lotin tilid an «conceptio» - tizim ) - ta ’lim -tarbiya 
m azm uni, istiq b o lin i y o ritu v ch i y ax lit qarashlar tizim i; u zlu k siz ta ’lim tizim in in g
turli b o sq ich larid a ta ’lim m uassasalari faoliyati y o 'n a lish i, m aq sad v a vazifalarin i 
b elgilashning a lo h id a usuli.
T e v a ra k -a tro f - cham alash, m o ’ljal olish, o 'z i turg an n uqta, y o n atrofdagi 
o b y ektning o 'n g , chap, oJdi, orqa, yuqori, past, yonm a-yon, y aq in tom oni.
T o 'p la m - ta ’riflanm aydigan tushuncha b o 'lib , m isollar aso sid a izohlanadi, 
m asalan, b o g 'c h a d a g i b o lalar to 'p la m i, q o 'ld a g i barm oqlar to 'p la m i yo k i g apdagi 
s o 'z la r to 'p la m i kabi.
T o 'r tb u r c h a k - to 'r tta b u rchakka ega b o 'lg a n v a h ar b ir tom oni o 'z a ro teng 
b o 'lg a n g eo m etrik shakl.
T o 'g 'r i to 'r t b u r c h a k - to 'rtta burchakka ega b o 'lg a n v a ikki tom oni o 'z a ro
teng b o 'lg a n g eo m etrik shakl .
U c h b u rc h a k - uchta burchakka ega b o 'lg an , uchta tom oni ham bir-biriga 
o 'z a ro teng b o 'lg a n g eo m etrik shakl.
U m um iy o 'r t a t a ’lim - o 'q u v ch ilarn in g fan asoslari b o 'y ic h a m untazam
bilim o lish larin i, u lard a bilim o 'z ia sh tirish ehtiyojini, asosiy o 'q u v -ilm iy va 
um u m m ad an iy bilim larni, m illiy va um um bashariy q ad riy atlarg a asoslangan 
m a ’n av iy -ax lo q iy fazilatlarn i, m ehnat k o 'n ik m alarin i, ijodiy fikrlash va atrof- 
m u h itg a ongli m u n o sa b a td a b o 'lish n i va kasb tanlash k o 'n ik m a la rin i shakllantirish 
bosqichi.
170

---

I 
ulvcrsiU 't 
k i i dr l a r
tayyorlash 
v a b i l i m l a r n i n g k e n g
sohalari 
b o ' y i c h a ol i y 
\ 
,i
u l n o ' q u v y u r l i d a n k e y i n g i t a ' l i m d a s t u r l a r i n i a m a l g a o s h i r u v c h i . y u r i d i k
n u i | n m ) M e g a t a ’l i m m u a s s a s a s i .
IK ul 
m uayyan o 'q u v m aterialini o 'zlash tirish d a qo'llanilayotgan asosiy 
In’lint m etodi bilan birga ikkinchi bir ta ’lim m etodining ayrim elem entlaridan 
I
on
ilitlanish.
V aqt x ususiyatlari - bu vaqtning b ir tom onga y o ‘nalib o ‘tishi, u tabiat va 
jitm ivatning chiqishi y o ‘nalishini ifodalaydi.
V a/.iyat - (lotinchadagi situ atio n -ahvol) - m uayyan vaziy at, ahvolni hosil 
qilailigan sliartsharoitlar va holatlar uyushm asi
V erbal ifoda - bilim (m a ’lum ot, axborot)larni so ‘z yordam ida (o g'zaki) 
y e lk a /ib berish, ifoda etish.
Z ij - yil hisobi jad v allari, trigonom etrik jadvallar, sayyoralar harakati 
jadvali va yulduzlar ro ‘yxatini aks ettiru v ch i jadval.
S h a x s - psixologik jih atd an taraqqiy etgan, shaxsiy xususiyatlari va xatti- 
harakallari 
bilan 
b o sbqalardan 
ajralib 
turuvehi, 
m uayyan 
xulq-atvor 
va 
d im yoqarashga ega