|
Maktabgacha yoshda asosiy oddiy matematik qonuniyatlari haqida
tushuncha.
M aktabgacha ta'lim uzluksiz ta ’limning asosiy bo‘g‘inidir. Avvallari
bu tizim xalq xo'jaligining turli sohalarida mehnat qilayotgan ota-onalarning
ijtimoiy faoliyati uchun shart-sharoit yaratishgagina xizmat qilgan bo‘lsa,
endilikda bolalar MTT ish mazmuniga qo‘yilgan talablar ham o'zgartirildi. Asosiy
vazifalardan biri kichkintoylami maktab bosqichidagi o'qishga tayyorlashdir.
Bolalar MTT tarbiyalanuvchilariga ta’lim berishda maktablar o 'q u v
dasturlariga yaqinlashtirilgan 12 v o ‘nalishli yangi dasturlar ishlab chiqildi.
sinovdan o'tkazilib, joriy etishga kirishildi.
-14
\'l ITlarida bu dasturiarni ta'lim jarayonida qo’Hash orqali ijobiy natijalar
qo’lga kiritildi. Jum ladan, maktab oldiga yangi maqsadlarning qo'yilishi MTTda
matematik ta'lim berish mazmunining tubdan o'zgarishiga olib keldi.
M l Г bolalariga matematikadan samarali ta'lim berish uchun b oiajak
tarbiyachi m aktabgacha ta'lim yoshidagi bolalar uchun ishlab chiqilgan
«Maktabgacha
yoshdagi
bolalarda
matematik
tasavvurlarni
shakllantirish
nazariyasi va metodikasi» kursini chuqur
0
‘zlashtirib olmog'i zarur,
Bolalarga real olamdagi yuz beradigan eng sodda hodisalardagi miqdoriy
nisbatlarni tushunishga va olamdagi fazoviy shakllarni (joylashishlarini): natural
son, geometrik shakl, miqdor va boshqa tushunchalar abstrakt. ammo ular real
borliqdagi predm etlarga xos bo‘lgan bog‘lanish va munosabatlarni aks ettiradigan
hajmda bilimlar berish. Bu bilimlar fazoviy tasavvurlarni rivojlantirishga mantiqiy
fikrlay bilishga yordam berishi kerak.
Matematikani o'rgatish bolalarda o ‘z ona tilida xatosiz so‘zlashga, o ’z
fikrini aniq va ravon qilib bayon eta bilishga o ‘rgatishda yordam berishi kerak.
M atematikani bayon etishda sergaplikka y o i qo‘yish mumkin emas, bunda har bir
so‘zni o ‘z o ‘rnida ishlata bilish ayniqsa muhimdir.
1. Bolalarni
maktabda
asosiy
fanlardan
bilim
olishga
o ’rgatish
(shu qatorda matem atikadan ham).
2. Yosh bolalarga matematik bilim berish.
M atem atikaga doir bajariladigan ishlar bolalarni boshqa oladigan bilimlariga
qaraganda ko'proq sabotlilikka, tirishqoqlikka, puxtalikka, aniqlikka o 'z fikr va
xulosalarini nazorat qila olishga, ayniqsa, kuzatish, tajriba va fahmlash asosida
aytiladigan fikrlarining ravon boTishiga e ’tibor bera bilishga odatlantirish kerak.
Bolalarda matematik bilimlarga boMgan qiziqish, matematik xarakterdagi
masalalarni sabr-toqat va tirishqoqlik bilan yechish ko‘nikmalari rivojlantiriladi.
Matematik taMim berish induktiv va deduktiv tafakkurning boshlang'ich
ko'nikm alarini, aqliy operatsivalarni, y a’ni tahlil qilish, sintez qilish, taqqoslashni.
abstraktlashtirish va umumlashtirish qobiliyatlarini rivojlantirishga, idrok I i I i к va
zivraklikni. fazox i) tasavvurlarni va xayolni o ’stirishga katta yordam beradi.
4 5
M a te m a tik
b ilim
berishdan
kuzatilgan
am aliy
m aqsadlar
qatoriga
bolalarning nazarivani am alivotga b o g 'la y o lishi, y a ’ ni olin gan b ilim la rn i amaliy
m asalalarni hal qilisb ga q o 'lla y b ilish i. to 'p la m va son haqida, kattalik (m iqdor)
larning bir-biriga nisbati haqida, eng oddiy geom etrik shakllar haqida boshlang'ich
tasavvurga ega b o 'lis h i, jo y va vaqtni bilishi kiritilad i. B olalarda olgan b ilim la rini
o 'z la rin in g k u n d a lik m ehnat va o ‘yin faoliyatida, m aish iy hayotida uchraydigan
m atem atikaga d oir savol va m asalalarni hal qilishd a tatbiq eta bilish m alakalarini
hosil qilish kerak.
3-4 yoshli bolalar bilan ishlashda matematik mazmunga ega bo'lgan
didaktik o'yinlar va o‘yin mashqlar.
A lo h id a predm etlarni, to 'p la m n i hosil
qilishga,
« k o 'p » . va «b itta»
tushunchalarini ajratishga, turli
to ‘ plam larni
solishtirishga o 'rg atish usullari m atem atik tasavvurni shakllantirishda alohida
aham iyatga ega. B u jara y o n d a tarbiyachi bolalarga: «B o la la r, stolda har biringizga
konvert q o 'y ilg a n , qani konvertlarni ko 'rin glarch i, n im a bor ekan? T o'gri, doiralar
bor ekan. D o ira la r qanday rangda? K o 'rsa tkic h b a rm o g in g izn i doiraning chetidan
yu rg izib chiqing . (T arbiyachi topshiriqni bajarishga q iyn algan bolalarga yordam
beradi.)
E ndi
katta
doirani
yum alatib
ko 'rin glar.
Y ax sh i,
y u m a la d im i?
K ic hkin asin i yu m alatinglar. K o 'rd in g iz m i, h a m m a doiralar vum alaydi. B u
doiralardan n im a la r yasash m u m k in ? ” kabi savollar bilan m urojaat qiladi.
B o lalarn in g ja v o b qaytaradilar.
T arbiyachi: “K e lin g lar, bolalar, doiralardan
chiroyli g ullar yasaym iz va guldasta hosil q ila m iz ” .Tarbiyachi va bolalar
birgalikda doiralardan turli g u lla m i yasaydilar. " K o 'p ” va "b itta ” predmetlarni
ajratadi lar.
H ar bir bolaga bitta va k o 'p sharlar va tasvirlash uchun q o g 'o z beriladi,
bolalar sharlarni o 'z la ri xohlagan rangga bo'y ay dilar. B o lalar ishni tugatganlaridan
so'ng tarbiyachi so'raydi: "B itta sharni qaysi rangga b o 'v a d in g iz? K o 'p sharlarni
qaysi rangga b o 'v a d in g iz ? ” Shunday m ashq va m asalalar yo rd am id a bolalarda
" K o 'p ’V a B itta ” tushunchalari haqida bilim berish samarali bo'Iadi.
46
N a z o ra t savollari:
1. 3-4 yoshli bolalarda m iqdor haqidagi bilim larni shakllantirishning
vusiisiyalluri nim alardan iborat?
2. 3-4 yoshli bolalar bilan ishlashda m atem atik m azm unga ega bo'lgan
didaktik o 'y in la r v a o ‘yin m ashqlari qatoriga nim alar kiradi?
3. Q anday did ak tik o 'y in la r xatolarni bartaraf etishda yordam beradi?
Topshiriqlar:
O ’y in vaziyatini tahlil qilish: bir talaba «katta tarbiyachi»
rolida,
qolganlar
esa
«tarbiyachi»
rolida qatnashadilar.
V azifa:
M av jud
k o ’ rgazm ali m ateriallardan foydalanib, bolalar bog’chasi «tarbiyachilariga» turli
guriih
predm etlarini
solishtirishni,
bolalarda
« к о ’р » ,
« к а т » ,
«bitta»
tushunchalarini shakllantirishni qanday texnologiyalar asosida o ’rgatish maqsadga
m u v o fiq lig in i
tushuntiring. B u jarayonda qanday ko'rgazm ali qurollardan
foydalanish yaxshi samara beradi?
Adabiyotlar:
1. Б и кбаева Н .У ., И браг и м ова З.И ., К рсим ова Х .И . М актабгача тарбия
ёшидаги бол ал арда элементар математик тасаввурларни шакллантириш. - Т.:
Укитувчи, 1995 й.
2. Ju m a y e v М . M a k tab g a ch a yoshdagi bolalarda m atem atik tasavvurlarni
shakllan tirish m eto dikasi va nazariyasi. - Т ., 2007.
3. М и хай л ова А ., Н о с о в а Э. Д ., С т ол я р А . А ., П ол я к ов а М . Н .,
В е р б е н е ц А . М .Т е о р и и и технологии математического развития детей
д ош к ол ьн ого в озр аст а. - Издателство «Д етсво-пресс». Санкт-петербург,
2008.
47
ILK VA MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARDA P R E D M E IL A R
MIQDOR1NI ID R O K Q ILISH , ESDA OLIB QOLISH VA
TAQQOSLASHNING O lZ IG A XOS XUSUSIYATLARI
Tayanch so‘z va iboralar: о yin mashqlari, passiv nutq, to'plam elementlari,
Do'stlaringiz bilan baham: | 
