O kzbekiston respubl1kasi oliy ya cprta m axsus ta’lim vazirligi

II bo'lim. 1IOVUZ BALIQCHILIK XO‘JALIKLARINI
TASHKIL QILISH
Hovuz baliqchilik xo‘jaligi turlari
llo/irgi zamon hovuz baliqchilik xo‘jaliklarini shartli ravishda is- 
si(| va sovuq hovuz xo'jaliklariga bo'lish mumkin. Bu ikkala xo'jaliklar 
bii birlaridan baliq yetishtirish va ko'paytirish texnologiyasi bilan farq 
qiladi. Bu farq ko'paytiriladigan baliqlarning biologik xususiyati, tashqi 
iiuihil sharoitiga bo'lgan munosabatga asoslangan, asosan suv harorati 
va suv havzasining gidrokimyoviy rejimiga bog'liq.
Issi(| suv sharoitiga asoslab tashkil qilingan xo‘jaliklarda issiqsevar 
billic| turlari, o'sish va rivojlanishi uchun optimal harorat 2°C dan yuqori 
bo'ladi, bunday xo‘jaliklarda asosan karp, oq amur, oq do‘ngpeshana, 
cliipor do'ngpeshana yetishtiriladi. Hovuz sharoitini hisobga olib, ya’ni 
o/ii(|a bazasiga qarab buffalo, kanal laqqasi va oddiy laqqa boqsa ham 
bo'ladi.
Sovuq suvga asoslab tashkil qilingan xo'jaliklarda suv harorati 12—
15T bo'lgan optimal haroratga asoslangan. Bunday xo'jaliklarda farel, 
losos (osyotr) yetishtiriladi. Bu xo'jaliklar xususiyatlar bilan (hovuz 
hajmi, suv oqimi, suvning kislorodga boy bo'lishi 8—12 ml/1), suvning 
sovuqligi bilan farq qiladi. Asosan Farg'ona vodiysida, Toshkent vilo- 
yatida tashkil qilinadi. O'zbekistonda asosan issiq suv hovuz xo'jaligi 
livojlanganligi sababli, tavsiya etiladigan qo'llanmada shu xo'jalik turi- 
uiiig texnologiyasi asos qilib olingan.
Hovuz baliqchilik xo'jaligi sistemasining yuritilishi
Baliq yetishtirish jarayonini tashkil qilish bo'yicha to'liq va 
to'liq bo'lmagan sistemali xo'jalik bo'lishi mumkin. To'liq sistemali 
xo'ialikktrda baliq uvildiriqdan tortib to iste’mol kattaligigacha bo- 
(|iladi Bunday xo'jalikka naslchilik xo'jaligi ham kiradi. Seleksiya va 
urug'chilik usullari bilan mavjud zotlar yangilanib turadi.
lo'liq bo'lgan sistemali xo'jalik asosan baliq pitomnik va yaylov 
sharoitida scmirtirish kabi jarayonlar tegishli. Baliq pitomnikda asosan 
bali(| o'stiriladi. Keyinchalik o'stirilgan baliqlar yaylov hovuzlarni ba- 
hqlashtirish maqsadida (hovuz, ko‘l, suv ombori) material sifatida yet- 
ka/iladi. To'liq bo'lmagan sistema (yaylov xo'jaligi) pitomnik qismdan 
inahrum bo'lgan bo'ladi, ya’ni faqat baliq boqib semirtiriladi, xolos. 
Bunday xo'jaliklar baliq pitomniklardan yoki to'liq sistemali baliqchilik 
X€>* 
jaliklaridan chavoq keltirilib tovar baliq yetishtiriladi.
49

---

Xo‘jalik oboroti
Xo'jalik oboroti deganda baliqchilik xo'jaligida chavoqdan tortib to 
tovar massasigaclia yetkazish tushuniladi. Baliqni to tovar massasigacha 
yetkazgunga qadar boqiladigan davomiylik faoliyati (xo'jalik oboroti) 
turlicha bo'lishi mumkin.
Hovuz baliqchilik xo‘jaligida ikki yozgi yoki ikki yoshli oborotga 
asoslangan, ya’ni baliq tovar massasi 0,8—1,0 kg yetgunga qadar bo- 
qiladi. Bunday og'irlikka yetkazish uchun 16-17 oy (bir yil to'liq va 
bir yoz boqiladi). Birinchi yili o‘tkaziladigan material-segoletka (baliq- 
cha) og'irligi karp 30-35 g, oq amur 150—200 g va do'ngpeshana 70— 
80g. Ikkinchi yil davomida tovar baliq yetishtiriladi. Karp 450—500 g, 
do'ngpeshana 600—800 g, oq amur 1000 g gacha og'irlikka ega bo'ladi. 
Agarda tovar baliq aytilgan og'irlikka yetmasa uchinchi yili ham boqish 
mumkin. llozirgi kunda ikki yillik oborot amal qilmoqda. Uch yillik 
oborot ham tashkil qilish mumkin.
Uch yozli karplarni yetishtirish
Respublika hovuz baliqchilik xo'jaliklarida asosan ikki yozli karp 
yetishtiriladi. Baliqchilik qoidasiga muvofiq ikki yozli karpning massasi 
450—500 g bo'lishi kerak. Ammo xo'jalikda yo‘l qo'yilgan xatoliklar sa- 
babli (tig'iz o'tkazish 3—5 ming ta/ga), yoki to'yimli omuxta yem bilan 
boqmaslik, o'z vaqtida oziqlantirmaslik, tabiiy ozuqaning yetishmasligi 
sababli karpning massasi 200—250 g ga yetadi. Hattoki bundan ham 
kichik bo'ladi. Bularning foiz ko'rsatkichi 30—50 ni tashkil qiladi. Bun- 
day mayda karpchalarni «uvildiriq»lar deyiladi. Kuzda tovar baliqlar ov- 
langanda me’yoriga yetmagan karplar qishlash hovuziga ko'chiriladi va 
uchinchi yoz ham boqiladi. Karplarning og'irligi 700-800 g ga yetishi 
mumkin. 1 s 350—400 g ikki yozli karp yetishtirish uchun 336 ta sego- 
letka kerak bo'lsa, 1 s uch yozli — 750 g li karp yetishtirish uchun 211 
ta ikki yoshli karp yetarli. Uch yoshli karpning sergo'shtligi ikki yoshli 
karpga nisbatan 2—3 foizga yuqori bo'ladi. Shu sababli bozor talabini 
inobatga olib 700—800 g karp yetishtirish uchun uch oborotli baliqchi­
lik former xo'jaliklari ham shakllanadi. Xuddi shu tarzda oq va chipor 
do'ngpeshana, oq amur ham boqilishi mumkin.
Baliq yetishtiruvchi hovuzlarning biologik va te.xnik xarakteristikasi
Baliq o'stirish uchun mo'ljallangan hovuzning chuqurligi, maydoni, 
suv almashinib turishi, o'stiriladigan baliq turining biologik xususi- 
yatiga bog'liq.
50

---

Issiq suvli hovuzlarda boqiladigan baliq turlari issiqsevar bo'iib, oziq 
moddalarga boy bo'lgan hovuzlar talab qilinadi. Issiq hovuzlarda oziq 
moddalar tez yetiladi va ko'p miqdorda bo'lishi kerak (10—12 g/m 3). 
Karp kabi turlarga moijallangan hovuzlar chuqurligi 1,0—1,5 rnetr, 
tuprog'i organik moddaga boy bo'lib, umumiy maydonining 10—15% 
da yuksak suv o'simliklar tashkil qilinishi kerak (suv tubi o'simliklari — 
rdest, xara, unit, shoxbarg). Dag'al suv o'simliklari (lux, qamish) ning 
bo'lishi shart emas.
Baliq hayotining turli davrlarida, ular biologik xususiyati va muhit 
sharoitiga nisbatan o'zgaruvchandir. Shu xususiyatlarni hisobga olib, 
turli xil yoshdagi baliqlar uchun hovuzlar quriladi.
To'liq sistemali issiq suv hovuz xo'jaliklari suv bilan ta’minlanishiga 
qarab belgilanadi:
1) bosh hovuz; 2) yetishtiruvchi — yozgi va qishki hovuzlar; 3) sa- 
nitar — profilaktik — karantin — izolatsiyalashgan hovuzlar va hovuz 
sadoq yordamchi xo'jaliklar bo'ladi. Mahalliy sharoitda baliq yetishti- 
rishning to'liq sistemasining sxemasi 16-rasmda ko'rsatilgan. Bu sxema 
zovur yoki sug'orish kanallari orqali suv bilan ta’minlashga asoslan- 
gan. 17-rasmda daryo orqali suv bilan ta’minlangan hovuz baliqchilik 
xo'jaligi ko'rsatilgan.
1