O kzbekiston respubl1kasi oliy ya cprta m axsus ta’lim vazirligi

1-jadval
Hovuz sharoitida oddiy laqqa boqish normativlari
Ko'rsatkichlar
O'lchov
birligi
Soni
O'tkazish 
vaqtidagi 
massasi, t
Ovlash
paytidagi
og'irlik/
kg
Chi-
qim
%
O'sish
kg/ga
Yashovchanlik, 8,5 
kg og‘irlikka ega 
bo'lgan urg‘ochi ba- 
liqdan 10 sutkada
Ming
dona
5 0 -
70
-
-
-
-
30 sutka davomida 
malki 
hovuzida 
o'stirilgan zichlik
Ming
dona
300
-
0,0025
76-80
480-
550
Segoletka yetishti- 
rish o'stiruvchi ho- 
vuzlarda 2 yashar- 
larni o'stirish
Ming
dona/ga
3-5
2-5
0,03
70
70-75
Yozgi ota-ona ho­
vuzlarida
ta/ga
100—
150
25-30
1,1-1,2
9 5 -
100
110-120
Segoletka 
va 
2 
yasharlarni qishki 
hovuzga o'tkazish
ts/ga
2 0 -
30
-
-
9 5 -
100
-
Malki 
hovuzlar- 
ning razmeri
m-
To
1000
-
-
-
-
Laqqa o'stirish bo'yicha hovuz baliqchilik normativlari 1-jadval- 
da aks ettirilgan. Polshada 2 yashar laqqani to'r sadoqlarda o‘stirish
39

---

bo'yicha tajribalar amalga oshirilgan va natijalar quyidagi 2-jadvalda 
ko'rsatilgan.
2-jadval
Ikki yashar laqqaning sadoq usulida o‘sishi
(R.Yakubovskiy, Polsha, 1977)
Tajriba nrud- 
dati
Baliq mas- 
sasi, g
Oksish 
massasi, g
0 ‘sish, % 
hisobida
Ozuqa koeffitsienti
07.07
178,0
-
-
-
07.08
212,5
34,5
19,4
7,39
21.09
307,1
94,6
44,5
3,80
04.05
414,2
107,1
34,9
4,25
18.09
526,8
112,6
27,2
4,60
03.10
587,5
60,1
11,5
11,44
Baliq o‘stirish paytida suv harorati 20—30° C, pH-7,75, suvdagi 
erigan kislorod miqdori 6,5-7 mg/1 yoki 75—100% to'yinish darajasi. 
Ozuqa koeffitsienti o'rtacha 6.
Janubiy Osiyoda, Hindiston va Pokistonning suv omborlarida katta 
laqqaning Usallago attu turi boqiladi. Bu tur asosan daryoda ko‘payadi. 
Mayda hovuzlarda kichik razmerdagi laqqa Otrok bimasulatus yetishti- 
riladi. Bu yerda ham gipofizar inyeksiya orqali ishlar amalga oshiri- 
ladi.
Demak, kolpgina mamlakatlarda oddiy laqqa hovuz baliqchilik 
xo'jaliklarida tabiiy nerest orqali yetishtirilmoqda. 0 ‘zbekiston sharoiti- 
da shu jumladan, Janubi-G'arbiy Qizilqumdagi suvliklarda yetishtiril- 
sa ham bo'ladi, chunki sharoit juda ham qulay. Faqat monokultura 
sharoitida boqish yaxshi natija beradi. Ammo shu vaqtgacha oddiy laqqa 
hovuz sharoitida yetishtirilmagan.
Respublikamiz aholisining keyingi yillarda losossimonlar oilasiga te- 
gishli boigan baliqlarga ehtiyojlari borgan sari oshib ketmoqda. Shu mu- 
nosabat bilan bu oilaga tegishli bo‘lgan baliqlarni qo'shimcha ravislida 
iqlimlashtirish katta ahamiyatga ega. O'zbekistonning ko'pchilik kollarida 
pelyad farel (gulmoxi) kabi turlar ko‘paytirilishi maqsadga muvofiq.
PELYAD (sirok) Coregonus peleg Gmelin. Lososintonlar oilasi (On- 
corhynchus) ga tegishli, chuchuk suv balig'i. 0 ‘tuvchi baliqlar toifasiga 
kiradi. Go'shti ta’mli, qizg'ish tusda bo‘lib, oqsilga boy, seryog‘ligi 13%. 
Yashash sharoitiga qarab lining quyidagi turlari uchraydi:
1. Daryo pelyadi.
2. Ko‘l katta pelyadi.
40

---

3. Kichik (karlik) ko'l pelyadi.
Bulardan ko'l katta pelyadi iqlimlashtirilsa yaxshi natija beradi. Pel- 
yadning tanasi ancha baland, og'iz oxirgi, yuqorigi jag' pastki jag'ga 
nisbatan uzunroq. Yon chiziqdagi tangachalar quyidagicha:
82
—
9 8
( 
104
)
11
Jabra tichinkalari 56—68 ta. Ichakdagi pilorik o‘simtalar soni 65—135 
taga yetadi. Daryo, ko'l va snv omborlarida yashaydi. Yevritrm hayot 
davomiyligi 13-14 yil, 4—5 yoshda voyaga yetadi. Uzunligi 40-50 sm, 
og'irligi esa 1,5—2,2 kg. Nerest kuz faslida suv harorati 8-10°C daboshla- 
nadi. Nerest joyi toshloq, qumloq biotoplar. Ko'l sharoitida esa, o'simlik 
qoldiqlariga 1—5 metr chuqurlikda o'z uvildiriqlarini qo'yadi. Absolut 
serpushtlik 85 ming dona uvildiriq. Ishchi serpushtlik 25 nting dona 
uvildiriq. Nerest oktabr—noyabr oylaridan dekabr oylarigacha davoni 
etadi. Yetilgan uvildiriq rangi sariq bo'lib, diametri 1,2—1,5 mm. Pelyad 
chuqur ko'llarda (20—40 m), suv omborlarida iqlimlashtirilsa bo'ladi. 
Baliqchilik hovuz xo'jaligi sharoitida pelyadni karpga qo'shimcha tur 
sifatida boqish tavsiya etiladi, chunki bu ikkala tur o'zaro raqobatchi 
emas. Tovar boqiladigan hovuzlar maydoni 5—10 gektar, chuqurligi 2,5-3 
metr. Pelyad uchun maksimal suv harorati 27°C, optimal harorat 22° C 
bo'ladi. Suvdagi erigan kislorod miqdori 6—7 mg/1, pH 8—9. Pelyad 
chavog'ining boqish zichligi har bir gektarga 25000 dona. Chavoqlardan 
segoletka chiqishi 40—50 % ni tashkil qiladi. Segoletkalar og'irligi 25 g. 
Pelyad segoletkalari qishga ancha chidamli. Qishlash havzasidagi erigan 
kislorod ko'rsatkichi 4 -5 mg/1. Qishlash uchun havzalarga 100—120 
ming dona segoletka o'tkaziladi. Segoletkalarning qishdan chiqish koef- 
fitsienti 85-90 
%.
Iloji boricha pelyadni tabiiy nerest orqali ko'paytirish 
maqsadga muvofiq, ammo inkubatsion sex sharoitida ham ko'paytirsa 
bo'ladi. Toshkent viloyati, Farg'ona vodiysida suv omborlari sharoitida 
yaxshi mahsuldorlikka erishish mumkin. Pelyadni Buxoro viloyatidagi 
Devxona, Og'itma, Dengizko'lda ham iqlimlashtirsa bo'ladi. Chunki bu 
ko'llarning o'rtacha chuqurligi 20—40 metr. Pelyad embrionlarni Veys 
apparatida yetishtirsa bo'ladi. U asosan zooplankton bilan oziqlanadi. 
Zooplanktonning ozuqa koeffitsienti 8 ga teng. Pelyadning sutkalik rat- 
sioni tana og'irligining 25-30% ni tashkil qiladi. Pelyad boqish zichligi 
tabiiy suv havzasining zooplankton biomassasiga qarab belgilanadi. 13- 
rasmda pelyadning tashqi ko'rinishi ko'rsatilgan.
41

---

13-rasm. Pelyad (sirok) — Coregonus peleg Gmelin
Farel radujnaya (Salmo irideus) - yoki gulmoxi baligd. Losossi- 
monlar oilasiga rnansub. Vatani AQSHning Kaliforniya daryosi. Farel 
19-asrning 80-yillarida (Angliya, Shotlandiya, Gerrnaniya, Fransiya, 
Rossiya) Yevropada iqlimlashtirilgan. Farel bu turining tanasida gulga 
o'xshagan dog‘lar boiadi. Farelning yana bir turi bo‘lib, u daryo fareli 
(Salmo trutta morpha farie) deb ataladi. Farelning chavoqlari segoletka- 
lari daryo fareliga o'xshaydi, ularni ajratish qiyin. Ikki yozli bodganda 
gulmoxini daryo farelidan ajratish mumkin. Farelning bar ikkala turi 
Rossiyada «Царская рыба» deb ataladi, chunki uning go‘shti judayam 
mazali. Daryo fareli Amudaryoning yuqori qismida Vaxsh, Kofirnixon, 
Varzob kabi irmoqlarda keng tarqalgan. 0 ‘zbekistonning togdi hudud- 
lardagi tabiiy kodlarda, suv omborlarida yetishtirilsa bodadi. Gulmoxi 
uchun optimal harorat 15—18°C, optimal kislorod konsentratsiyasi 9—12 
mg/1. Chavoqlar uchun suv minerolizatsiyasi 5-8
%,
segoletkalar uchun 
14%, 1 yasharlar uchun 20—25 %, 2 yashar va katta yoshlilar uchun 
30—35 % yoki har bir litr suvda 35 g li sho‘rlik muhitida yashay oladi.
Gulmoxi beton hovuzlarda (2x2, 2,5x2,5 ) ya’ni 4—5 m 2 hajmga 
ega bodgan hovuzlarda daryo, artezian, drenaj suvlaridan foydalanib 
o‘stiriladi. Gulmoxini GRES laming sovitish havzalarida ham boqsa 
bodadi. Demak, GRES laming termal tashlandiq suvida suv harorati 
25-27°C bodganda boqilsa bodadi. Lekin suvda zaharli moddalar, xi- 
mikatlar tushmasligi kerak. Gulmoxini boqish uchun katta maydondagi 
suvlarning bodishi shart emas. Bulling uchun beton basseyn, hajmi 
5x5x2=50 m2, 10xl0x2=200m2 bodib, suv tiniq, harorati 15—18°C, suv- 
dagi kislorod konsentratsiyasi 10—12 mg/1 , pH 7,6—8 bodishi kerak. 
Togdik hududlardagi kodlarda sadoq usulida o'stirilsa yaxshi natija be- 
radi. Tojikistondagi Kofirnixon yaqinida farel zavodi tashkil qilingan 
bodib, uvildiriq chiqarishga modjallangan. Bundagi chavoqlar Pomirda-
42

---

gi ko‘llarga yetkazib beriladi. Epik basseynlarda suv harorati 26—28°C 
bo'lganda farel yil davomida o'sadi va oziqlanadi. Farelning bar bir 
kg massasi uchun 2,5—3 kg qimmatli ozuqadan iste’mol qilishi kerak. 
Gulmoxi asosan gammarit, hasharot iichinkalari, mayda molluskalar, 
rnayda baliqlar, mizit, neriest kabi ozuqa obyektlari bilan oziqlanadi. 
Gulmoxi mart—aprel oylaridan boshlab uvildiriq qo'yadi (suv harorati 
6—8°C bo'lsa). Voyaga yetgan bar bir ona baliq 2000—3000 dona uvildi­
riq qo'yadi, ular diametri 4 - 6 mm. Eng sifatli uvildiriqlarni ona farel 
3 -4 marotaba uvildiriq qo'ygandan keyin olisb mumkin. Uvildiriq va 
urug‘ mabsulotini tanlasbda xinoldinning anestezirlovcbi eritmasi- 
dan 1:10 000—1:50 000 konsentratsiyasi qo'llaniladi. Quruq tog'orada 
5—6 ta ona farelning uvildirig'i olinib, 3 -5 ota farelning urug'i bilan 
otalantiriladi. Suv harorati 14°C bo'lganda axshi yuvilgan otalangan 
uvildiriqlar inkubatsion apparatga solinadi. Bunday haroratda embri- 
onlar 35-60 kundan keyin chiqadi. Uvildiriqlar haftada 2 marta yashil 
malaxit eritmasida 1:180 000 nisbatdagi critmada 2 minutli profilaktika 
o'tkaziladi. Basseynning bar bir metr kvadrat yuzasida 10 000 dona 
chavoq qo'yiladi. Agarda betonli basseyn hajmi 100 m2 bo'lsa 1000000 
chavoq qo'yiladi. Chavoq qo'yilgan basseynlar yorug'likdan bimoya 
qilingan bo'lisbi kerak. Embrion sariqdon xaltasining 3 dan 2 qismi 
surilishi bilan barakatlana boshlaydi, so'ngra erkin suzish va taogen 
ovqatlanishga o'tadi. Bu paytda chavoqlar dafnya, navplyus, artemia 
salina bilan oziqlanadi. Basseynda tabiiy ozuqa yetishmaganda sun’iy 
oziqlantirishga o'tish kerak. Har bir metr kvadratda chavoqlar zich- 
ligi 10 000 dona bo'lsa, pastasimon ozuqa beriladi. Ozuqa quyidagicha 
tayyorlanadi: 60—75% mol talog'i, 11—20% baliq uni, 5—10% bug'doy 
uni, 5% ozuqa drojasi, 3% fosfatit va 1% primiksa. Oradan 10—15 kun 
o'tisbi bilan mayda baliqchalarni mayda granula shaklidagi ozuqa bi­
lan boqiladi. Granula tarkibi quyidagicha: baliq uni — 48%, go'sht- 
suyak uni — 5%, bug'doy uni — 5,5%, suvo'ti (mikroskopik) — 1%, 
lavlagi shiroti — 16%, o'sintlik moyi — 7,1%, primiksa — 1%. Malkilarni 
(baliqchalarni) kuniga 25 marotabagacha oziqlantiriladi. Oziqlantirish 
maxsus moslamalarda (karmushka) beriladi. Kuzda segoletkalar 10-20 
g ga yetadi. Qishlash uchun tanlangan hovuz yoki basseyn toza bo'lishi 
kerak. Suv harorati 5° C bo'lganda ham, ya’ni qishda ham baliqlar boqi- 
laveradi. Qishlash basseynida har bir metr kvadratda 100—200 dona bo- 
qilganda og'irligi 120—150 g ga yetadi. Hovuzlarda yoki sadoqda qishda 
boqilganda 40—60 g ga yetadi. Agarda basseyn suvi har bir soatda 2—3 
marotaba almashinganda ularning massasi quyidagicha o'zgaradi:
43

---

Massa, g kg\m3 
20 13,3 
20-40 15,3 
4 0 -6 0 16,7 
6 0-90 19,0 
90-140 23,0 
140-230 27,0
Tovar farelni boqish uchun quyidagi tartibda granula shaklida yem 
beriladi. Yemning tarkibida: baliq uni — 19,6%, go‘sht suyak uni — 2%, 
kon uni — 2%, quruq obrat (yog‘i olinmagan sut) — 2%, gidroliz dro- 
jasi — 2%, soya shiroti — 26%, kungaboqar shroti — 25%, bir hujayrali 
suvo'ti - 1%, o‘simlik moyi - 5,5%, premiks — 1%. Bunday granulali 
yemning ozuqa koeffitsienti 2 ga leng. Farelning massasiga qarab va suv 
haroratiga qarab beriladigan granula razmeri va miqdori sutkalik hajm- 
da belgilanadi. Bu koTsatkichlar quyidagi 3-jadvalda aks ettirilgan.