O kzbekiston respubl1kasi oliy ya cprta m axsus ta’lim vazirligi

Baliqlarning his a’zolari
His a’zolarining boshlang'ich qabul qiluvchi qismi retseptorlar bo'lib, 
ham fizikaviy, ham ximiyaviy ta’sirlagichlarni qabul qilish qobiliyatiga 
ega. Bu ta’sirlagichlar: bosim, rang, harorat, elektr toki, magnit may- 
doni, hid va ta’mdir.
Baliqlar va suvda yashaydigan amfibiyalar uchun maxsus organ, ya’ni 
asosiy his a’zosi bu yon chiziq yoki yon liniyadir. Voyaga yetgan suyakli 
baliqlarda yon chiziq baliq tanasining yon qismida joylashgan bo‘lib, 
uzun kanaldan iborat. Kanal tananing tashqi tomoniga ochiladi, lekin 
tangacha bilan qoplangan. Yon liniya bosh tomonga shoxlangan. Kanal 
tubida sezuvchi hujayralar to'plami joylashgan (mexanoretseptorlar). Bu 
hujayralar shilimshiq modda bilan o‘ralgan. Bu retseptorlar suv bosimini 
qabul qiladi va hosil bo'lgan qo‘zg‘alishni miyaga o'tkazadi. Baliq suv 
todqinini qabul qiladi va oqimni aniqlaydi va shit bilan yo'nalishini bel- 
gilaydi, suv osti predmetlarni, jarlik va tiniq bo'lmagan suvda ham ori- 
yentatsiya qiladi. Yon chiziq stvoli eshitish a’zosi va muvozanat a’zolari 
bilan ham aloqada bo’ladi. Muvozanat a’zosi baliqning bosh skeletining 
orqa qismida joylashgan va labirintni tashkil qiladi (quloq teshigi, quloq 
chig‘anog‘i va quloq suprasi yo‘q). Labirint esa ichki quloqda joylashgan. 
Labirint eshitish nervi bilan o'ralgan va endolimfa bilan toigan. En- 
dolimfada eshitish suyakchalari otolitlar mavjud, har tomonga uchtadan 
bodib yo'nalgan. Otolitlarda xuddi tangachalardagidek tuzlar konsen- 
tratsiyasi mavjud. Shu tuz konsentratsiyasiga qarab baliq yoshini ham 
aniqlasa boladi. Baliq harakati paytida endolimfa bosimi va otolitlar ho- 
lati o'zgaradi, natijada qo‘zg‘alish yuz beradi va retseptorlar orqali qabul 
qilinadi. Natijada labirint baliqning suvdagi muvozanatini saqlaydi. La­
birint ishtirokida tovush toiqinlarini qabul qiladi. Eshitish o’tkirligi ji- 
hatidan baliqlar barcha umurtqalilar orasida eng oxirgi o’rinlarda turadi. 
Lekin suvda va suvdan tashqarida bodadigan tovush taassurotlarini qabul 
qiladi. Baliqlarning o‘zlari ham tovush orqali ta'sirlanadilar. Baliqlarda 
tovush hosil qiladigan organ bu suzgich pufagi hisoblanadi, yana ko'krak 
suzgichidagi nurlar bilan yelka kamari suyaklari (laqqada), jag'lar va 
halqum tishlari orqali ham tovush hosil qiladilar.
Okun va karpsimonlarda tovushlar quyidagilarni eslatadi: zarbada, 
taraq-turuq, nolish kabilar. Tovushlarni qabul qilish, tovush chiqarish
22

---

baliq hayoti uchun katta ahamiyatga ega. Tovush orqali jinslar bir-bir- 
larini aniqlaydilar, to‘da shakllanish, in himoyasi, avlod yoki nasi uchun 
g‘amxo‘rlik, jinsiy yetilish davrida uning tezlashishi (voyaga yetishi), 
baliqchilikda bu xususiyat yetilgan ona-ota kabilarni ajratish imkoniyati 
beriladi. Bu xususiyatlar nerest paytida kerak bo‘ladi.