O. F. Fayzullayev, O. O. Fayzullayev, M. S. Bahronova

M=152–40=112. 40 – Ca; 112 – Cd.
M=152–88=64, 88 – Sr; 64 – Cu.
M=152–137=15. 137 – Ba; 15 – bunday metall yo‘q.
M=152–52=100. 52 – Cr; 100 – bunday metall yo‘q.
Demak, masalaning shartini kalsiy va kadmiy, hamda stronsiy va mis karbonatlari qanoatlantiradi.
Tekshirish:
C aCO₃=CaO+CO₂;
CdCO₃=CdO+CO₂.
CuCO₃= CuO+CO₂.
SrCO₃= SrO+CO₂
.
Har ikkala holda ham ajralib chiqayotgan gazning miqdorlari teng, karbonatlarning molyar massalari yig‘indilari ham teng.
14.5. Birikmalarida +2 va +3 oksidlanish darajalariga ega bo‘lgan ikkita metall aralashmasining 11,9 g massasi mo‘l xlorid kislotada eritilganda 8,96 l gaz ajralgan. Agar metallardan birining atom massasi ikkinchisinikidan 2,4 marta katta va aralashmadagi ular atomlari soni nisbati 2:1 bo‘lsa, aralashma tarkibidagi metallarni aniqlang.
Yechish: Metallarni va ularning molekulyar massalarini M(M²⁺) va M(Me³⁺) deb belgilab, v=m/M formula va reaksiya tanglamalarini hisobga olib, quyidagi tenglamalar sistemalarini tuzamiz:
M+2HCl=MCl₂+H₂; 2M+6HCl=2MCl₃+3H₂.
m₁+m₂=11,9. M₁: 22,4=v₁M₁:a; a=22,4v₁.
v₁M+v₂Me=11,9. M₂: 67,2=v₂M₂:b; b=33,6·v₂. a+b=8,96 yoki
v₁M+v₂Me=11,9
22,4v₁+33,6v₂=8,96.
Masalaning shartiga ko‘ra berilgan qo‘shimcha ma’lumotlar asosida quyidagi to‘rtta tenglamalar sistemalarini tuzish mumkin.
v₁M₁+v₂M₂=11,9 v₁M₁+v₂M₂=11,9
a 22,4v₁+33,6v₂=8,96 b 22,4v₁+33,6v₂=8,96
M₁=2,4M₂ 2,4M₁=M₂
v₁=2v₂. v₁=2v₂.
v₁M₁+ v₂M₂=11,9 v₁M₁+v₂M₂=11,9
c 22,4v₁+33,6v₂=8,96 d 22,4v₁+33,6v₂=8,96
M₁=2,4M₂ 2,4M₁=M₂
2v₁=v₂. 2v₁=v₂.
Mazkur tenglamalar sistemalarini yechishni masala shartini qanoatlantiradigan c sistema misolida qarab chiqamiz:
22,4v₁+33,6v₂=8,96
tenglamaga 2v₁=v₂ tenglamadagi qiymatni qo‘ysak:
22,4v₁+33,62v₁=8,96; v₁=0,1 mol, v₂=0,2 mol
bo‘ladi.
v₁M₁+v₂M₂=11,9 tenglamaga M₁=2,4M₂ tenglamadagi va hisoblangan qiymatlar qo‘yilsa: 0,1·2,4M₂+0,2M₂=11,9; M₂=27, M₁=65 kelib chiqadi. Demak, reaksiyaga rux (65) va alyuminiy (27) olingan ekan.
a sistema yechilganda M₂=27,4 va M₁=65,75; b sistema yechilganda M₁=23,66 (bunday ikki va uch valentli metall yo‘q) va M₂=56,8; d sistema yechilganda M₁=20,5 va M₂=10,2 kelib chiqadi. Demak, bu uch sistema masala shartini qanoatlantirmaydi.
14.6. Tarkibida 31,58 % kislorod bo‘lgan 50 g metall oksidi vodorod atmosferasida qizdirilganda 38 g qoldiq qolgan. Reaksiya uchun qaysi metall oksidi olingan? Qoldiqning tarkibi qanday?
Yechish: Me_xO_y+yH₂xMe+yH₂O. Modda tarkibida 31,58 % kislorod bo‘lsa, undagi ikkinchi tarkibiy qism  metallning massa ulushi: _Me=10031,58=68,42 %.
A_r=17,33·2=34,66 bunday metall yo‘q. A_r=17,33·3=52 bu – xrom. Demak, Cr₂O₃ haqida gap bormoqda.
Reaksiya tenglamasini tuzsak va qoldiq massasi qiymatidan foydalansak: Cr₂O₃+3H₂2Cr+3H₂O. M=50–38=12 g
kelib chiqadi. Dastlabki moddaning massasi 12 g ga kamaygan va bu kamayish kislorodning suv bug‘lariga bog‘lanib chiqib ketishi bilan bog‘liq. Qoldiqning tarkibi haqida xulosa qilishdan oldin, reaksiya tenglamasi asosidagi qoldiqning massasini topamiz:
152:104=50:x; x=32,24 g.
Bu qiymat masala shartidagi qoldiq bilan mos emas, demak, qoldiq tarkibida parchalanmay qolgan oksid bor. Uning massasi: 104:3·16=x:12; x=26 g. Demak, qoldiq tarkibida 26 g xrom va m=38–26=12 g Cr₂O₃ bor ekan.
14.7. Kristall holdagi mineral tarkibida 52,684 % alyuminiy, 46,786 % kislorod, 0,419 % xrom, 0,079 % kremniy, 0,009 % kalsiy, 0,0043 % natriy; 1,1·10^-4 % berilliy, 7,4·10^-5 % temir va juda oz miqdorlarda boshqa elementlar bo‘lsa, mineralning eng oddiy formulasi qanday bo‘ladi?
Yechish: Masala shartida berilgan qiymatlar asosida mineralning oddiy formulasi tarkibi quyidagicha bo‘ladi deb taxmin qilinishi mumkin: Al_mO_nCr_oSi_pCa_sNa_xBe_yFe_z. Masala shartiga ko‘ra o,r,s,x,y,z larga to‘g‘ri keladigan elementlarning massa ulushlari kichik bo‘lib, _Al+_O=99,466 % ni tashkil etadi. Demak, mineralning asosiy tarkibiy qismini Al va O tashkil etgan, deyish mumkin.

Qolgan elementlar shu mineralga aralashgan kirishmalar, deb qaraladi.