O. A. H u s in o V patologik fiziologiyadan amaliyot darslari uchun

M e ’da m otorikasining buzilish i.
M e ’da m o torikasi b uzilishiga 
peristaltikaning o ‘zgarishlari (giper - va gipokinez), m ushak tonusi 
o ‘zgarish lari (giper - v a g ip o to n iy a) v a m e ’dad an ovqat m assasi 
evakuatsiyasining buzilishlari kiradi. M e’da h arakat funksiyasining 
buzilishlari zarda qaynashi, kekirish, hiqichoq tutishi, ko'ngil aynishi 
va qusish shaklida namoyon bo'ladi.
Peristaltikaning kuchayishi (giperkinez)
odatda n. vagus tolalari orqali 
m e ’da m ushagiga k elad ig an im p u lslarn in g k o ‘p ayishi yoki uning 
qitiqlanuvchanligining oshishi natijasida kelib chiqadi. Peristaltik harakat 
faolligining me’daga tushadigan ovqat miqdoriga bog‘liqligi tasdiqlangan. 
Peristaltika kuchayishiga dag‘al ovqatlar, alkogol, xolinli moddalar, insulin 
va gistamin sabab bo'ladi. Odatda giperkinez m e’da shirasi kislotaliligining 
ko‘payishi bilan birga kechadi. Bunda kislotali ovqat massasi o ‘n ikki 
barm oq ichakka tushib, m e’da bo‘ynining uzoq davr bekilishini va 
m e’dadagi ovqat evakuatsiyasining sekinlashishini chaqiradi. M e’daning 
ayrim mushak guruhlarining spastik qisqarishi gastrit va m e’da yarasida 
kuzatiladi va m e’dada og‘riqning asosiy manbasi hisoblanadi.
P e rista ltik a n in g s u s a y is h i (g ip o kin ez)
k o 'p in c h a g a stritla rd a
u c h ra y d i. O 'n ik k i b a rm o q ic h a k is h q o rla n is h i m o tilin ish la b
chiqarilishin in g kam ay ishiga olib k e la d i, bu o ‘z n av b atid a m e ’da 
peristaltikasining susayishiga sabab b o 'lad i. Bundan tashqari m e’da 
h a ra k a t fao llig in i ich ak d a ishlab c h iq a rila d ig a n en tero g astro n va 
pankreozimin - xoletsistokinin moddalari ham torm ozlaydi.
M e ’da mushaklari tonusi (peristola)
uning devori tomonidan ovqat 
m assasin i o ‘rab o lish v a z ifa sin i b a ja ra d i. G ip e rto n ik h o la tla rg a
a ’zolam ing hamm a qism i tonusining total kuchayishi ham da m e’da 
bo ‘yni spazmi (pilorospazm ) va uning kardial qism i spazm i kiradi. 
Total gipertoniya ko 'p incha m e’dadagi ovqat kislotaligining oshishi 
bilan kechadi. U y ara k asallig i va o 'tk ir g a stritn in g b o sh la n g 'ic h
davrlarida, shuningdek reflektor ta’sirlar ta ’sirida (buyrak - tosh va 
o 't - tosh kasalligi kolikasi va b.) kuzatiladi.

---

Pilorospazm
m e ’da m o torikasining o g 'ir buzilishi b o ‘lib, yara 
k asallig i, g astritlarn in g ayrim tu rlari v a piloroduodenit va boshqa 
kasalliklarda uchraydi. Ayrim hollarda pilorospazm ga m e’da bo‘yni 
organik stenozi q o 'sh ila d i, natijada m e ’dadagi ovqat evakuatsiyasi 
yanada qiyinlashadi.
M e ’da g ip o to n iy a s i (a to n iy a si)
sp la n x n o p to z va g astro p to z, 
ovqatlanishning susayishi va organizm umumiy tonusining pasayishi, 
m e ’da invervatsiyasi buzilishida va ovqat kanallari shikastlanishiga 
olib keluvchi infeksion kasalliklarda (tif, dizenteriya va h.k.) uchrashi 
m um kin.
Z arda q a y n a sh i (p yro sis) -
q iz ilo ‘n g ach ning p astk i qism ida 
ach ish ish sezgisin i sezish b o ‘lib, m e ’da sh irasinin g kardial qism i 
ochilganda, qizilo^ngachga antiperistaltik to ‘lqin natijasida otilishi bilan 
tavsiflanadi.
K ekirish (eructatio) -
to ‘satdan o g ‘iz b o ‘sh lig ‘iga m e’da yoki 
qizilo‘ngachdan ozgina ovqat kelishi. M e’yoriy holatda m e’dada ozgina 
gaz (gaz pufagi) saqlanadi, u m e’da motorikasini stimullaydi. Havoning 
kam m iqdori o v q atlan g an d a y u tilad i. M e’dada b ijg ‘ish va chirish 
jarayonlarida karbonat angidridi, m etan, vodorod sulfidi, ammiak va 
b. gazsim on m oddalar hosil b o ‘ladi. Odatda m e’dadan gazlar uning 
b o ‘yni orqali ichakka o ‘tadi. M e’dada gazlar y ig ‘ilishida m e’da ichi 
bosimi oshadi. Bu holatda m e’da, diafragma va qorin devori mushaklari 
reflek to r qisqarishid a, m e’da kardial qism ining ochilishi va m e’da 
b o ‘yni spazm i natijasid a kekirish r o ‘y beradi, gazlarga m e’dadagi 
ovqatning oz m iqdordagi qism i ham q o ‘shiladi. Havo bilan kekirish 
k o ‘pchilik sog‘lom odamlarda ovqat qabul qilgandan keyin kuzatiladi. 
Nervotik subyektlarda ovqat qabul qilish bilan bog‘liq bo‘lmagan havo 
yutilishi (aerofagiya) uchraydi va kekirish doimiy tus oladi.