a
-
adrenoretseptorlari qo‘zg‘alishini chaqiradi va yurak qisqarishi-ning tezlashishiga
olib keladi. Noadrenalin tomirlar
(3 ~
adrenoretseptorlariga
ta’sir
qiladi, mayda
arteriolalar torayishini chaqiradi. Buyrak usti bezi mag‘iz qatlami funksiyasi MAT
bilan chambarchas bog‘langan va SAT orqali regulatsiya qilinadi.
AB saqlanishida buyrak usti bezi po‘stlog‘i tashqi qatlami gormoni - aldosteron
juda katta ahamiyatga ega.Uning ta’siri suv elektrolit (mineral) almashinuviga ta’sir
qilishi bilan bog'Iiq, shuning uchun ham u mineralkortekoidiarga kiradi. Aldosteron
AB ning oshishiga ikki yo‘l bilan olib keladi. Birinchidan, buyrak kanalchalariga
ta’sir qiladi, Na va suvning siydik bilan ajralishini kamaytiradi va organizmda
ushlanib qolishini kuchaytiradi. Bu mexanizm orqali sirkulatsiyadagi kamaygan
qon hajmi (TSKH) tiklanadi, tomir o‘zani to‘ldiriladi va AB ko‘tariladi, Ikkinchidan,
hujayralar, tomir silliq mushaklari hujayralari ichida Na miqdori ko‘payadi. Bu
vaqtda tomir devorida suv ham saqlanadi; mayda tomirlar devori qalinlashadi,
ularning teshigi torayadi, qon oqimiga umumiy periferik qarshilik oshadi va bu AB
oshishiga muhim omil bo‘ladi.
Ko'p sonli klinik kuzatishlar, so*ng hayvonlarda tajribalar o‘tkazish natijasida
AB oshishi va buyrak shikastlanishi orasida chambarchas bog'Iiqfik aniqiangan.
Buyrak tomonidan AB regulatsiya qilinishi uchta asosiy mexanizm orqali amalga
oshiriladi.
1. Na va suvning organizmda kuchli chiqarilishi, ushlab qolinishi.
2. Buyrakning qon bilan ta’minlanishi kamaygan hollarda (masalan, ularning
tomiri spazmga uchragan, toraygan, qon yo'qotganda AB pasayishi) maxsus
hujayralar alohida modda - renin ajratadi. U qonda angiotenzinga aylanadi va
tomirlami juda kuchli toraytiruvchi va AB ko‘tarilishiga olib keluvchi modda
hisoblanadi.
3. Buyrak tomirlami kengaytiruvchi va AB ni kamaytiruvchi modda ishlab
chiqaradi. Hatto buyrakni oziqlantiruvchi bitta arteriyaning torayishi AB ning
o‘rtacha ko‘tarilishiga olib keladi. Agar bunda ikkinchi (shikastlanmagan) buyrak
ham olib tashlansa, AB jiddiy ko‘tariladi. AB ning ikkita buyrak olib tashlanishida
ko'tarilishi (renopriv gipertoniya) ularning mag'iz qatlamining ham olib
tashlanishi va bu qatlam ishlab chiqaradigan moddaning yc'qligi bilan
tushuntiriladi. Bu moddaning prostoglandinlar (PG) qatoriga kirishi aniqiangan.
PG tomirlami kengaytiradi va AB ni kamaytiradi, tomir toraytiruvchi ta’sirga
(masalan, angiotenzin va noradrenalin) qarshilik ko‘rsatadi. Antiagregatsion
faollikga ega, ya’ni trombotsitlaming bir-biriga yopishishi va trom hosil
bo‘lishiga moyillikni kamaytiradi, ateroskeleroz rivojlanishining oldini oladi:
bundan tashqari ular buyrak tomirlarini kengaytiradi, tomirlar tomonidan suv va
Na ajralishini oshiradi. Shunday qilib PG ta’siri renin - angiotenzin - aldosteron
tizimi ta’siriga qarama-qarshidir.
Biologik faol moddalar - kininlar to‘qimalarda, shu jumladan, buyrakda hosil
bo‘ladi. Bu moddalaming eng kichik miqdormi qonga yuborganda tomirlar
kengayadi va AB pasayadi. Bu moddalar nofaol oqsil moddalardan (kininogenlar)
maxsus kininogeninaza fermenti ta’sirida hosil bo‘ladi. Kinin o‘tmishdoshlari
jigar, buyrak, o‘pka va boshqa a’zolarda hosil bo‘ladi.
ABni balandligining aniqlanishida suv-elektrolit buzilishlari katta
ahamiyatga ega. AB yuqoriligining saqlanishida Na tuzlari muhim rol o‘ynaydi.
Na+ hujayra tashqarisidagi asosiy ion u osmotik bosim balandligini, qon va hujayra
tashqarisidagi suyuqlik hajmini aniqlaydi. Tomirlar spazmida ionlar nasoslarining
oziqalanishi va faoiligi buziladi, silliq mushaklar hujayralarida Na miqdori oshadi,
bu suv saqlanishiga va tomir devorining qalinlashishiga olib keladi. Bu nafaqat
ularning teshigini kichraytiradi, balki sust tomir toraytiruvchi ta’sirlarga
sezgirlikni ham oshiradi.
Gipertoniya shakllanishida Na+ dan tashqari hujayra ichi Ca** miqdorining
oshishi ham muhim ahamiyatga ega. Uning hujayralardan chiqarilishi ham hujayra
membranasi (tashqi po‘stloq) ion nasoslari yordamida amalga oshiriladi.
Gipertoniyada ularning funksiyasi buziladi va hujayralarda ortiqcha Ca++
to ‘planadi. Bu tomir silliq mushaklari tonusini kuchaytiradi va ularning
torayishiga olib keladi. Tomirlar torayishi yana shu bilan chuqurlashadiki, Ca^
miqdorining ko‘payishi simpatik asab oxirlarida tomir toraytiruvchi gormon
noradrenalinning ko‘p ajralishini chaqiradi.
7. AB ning stabilligi qanday murakkab tizimlar bilan ta’minlanishi yuqorida
aytilganlardan ko‘rinib turibdi.
AB doimiyligi yurak qisqarish kuchi va chap qorinchadan sistola vaqtida
(sistolik hajm) aortaga otiladigan qon miqdoriga hamda mayda arteriya va
kapillarlar devori tonusi o‘zgarishiga, yirik tomirlar elastiklik holatiga va b.
bog‘liq.
AB ning nisbiy doimiyligiga yuqorida ko‘rib chiqilgan hamma omillar: neyro-
endokrin regulatsiya, elektrolit almashinuvi va b. ta’sir ko*rsatadi. Shu bilan
birga insonning butun hayoti davomida o‘z-o‘zini nozik regulatsiya qilinishi
ta’minlanadi. Va faqat qo‘pol, kuchli qitiqlovchilar bu gomeostazni buzish
imkoniyatiga ega. Ular qatoriga ko‘pgina zararli omillar - chekish, alkogolni
ko‘p iste’mol qilish, atrof-muhitning ifloslanishi va b. kiradi.
8. Hayotiy muhim a’zolar - yurak, o‘pka, miya o‘ziga xos qon aylanishiga
ega.
0 ‘pka qon bilan ikkita qon aylanish doirasidan ham ta’minlanadi: kichik
doira o ‘pka arteriyasi orqali o‘pka alveolasi kapillalariga o‘pkadan gazlar
almashinuvi uchun venoz qon yetkazadi. Katta doira - bronxial arterialar orqali
o‘pka to‘qimalarining oziqalanishi uchun arterial qon yetkazadi. Ammo qon hajmi
bu yerda katta bo‘lmaydi (QDH 1 - 2%). Kichik qon aylanishi kapillarlari to‘ri
140 m2 yuzaga ega. Qon oqimiga qarshilik bu yerda katta doiralarga nisbatan 10
baravar kam. SAT va adrenalin tomirlami toraytiradi; atsetilxolin kengaytiradi.
Reflektor ta’sir katta doiradan kichigiga va aksincha boiishi mumkin. Bunday
qonning qayta taqsimlanishi AB baravarlashishiga olib keladi, o‘pkani ortiqcha
qonga toMishiga (ya’ni, shish hosil bo'lishiga) qarshilik qiladi.
Miyada qon oqimi tezligi o‘rtacha 750 ml daqiqaga teng. Bu ko‘rsatkich
yurakdan otiladigan umumiy qonning 10-13% ni tashkil qiladi. Neyronlarga
boy kulrang moddaning qon bilan ta’minlanishi oq moddaga nisbatan yuqori.
Bosh miya osyronlarining haddan tashqari intensiv qo'zg'alishida miyada qon
oqimi 50% ga ko'payishi mumkin. Bosh miya faolligining kuchayishida uning
ayrim sohalarida qon oqimining oshishi ham mumkin.
25-mashg‘ulot
1. Nafas organizmga kerakli miqdorda kislorod yetkazib berish va karbonat
angidrid gazining chiqarilishini ta’minlovchi jarayonlar majmuidir. Nafas
oksidlanish-qaytalanish metabolizmini: tashqaridan 0 :kirishi, uning hujayralarda
utilizatsiya qilinishi, C 0 2 hosil boMishi va uning organizmdan chiqarib
tashlanishini ta’minlaydi.
2. Tashqi nafas tashqi atmosfera havosi va
0
‘pka, o‘pka va qon orasida gazlar
alma-shinuvidir. Tashqi nafas uchta jarayonni o‘z ichiga oladi: a) ventilatsiya -
tashqi muhit va alveolar orasida gaz almashinuvi; b) diffuziya - alveolalar va
qon orasida alveolo-kapillar membrana orqali gaz almashinuvi; c) perfuziya -
o'pkadan qon oqishi.
3. Ichki nafas - qon va to‘qimalar orasida gaz almashinuvi va aslida to‘qima
nafasi - to‘qimalarning o'zida, hujayra mitoxondriyalarida oksidlanish
jarayonlaridir. Biologik oksidlanishning hujayra ichi jarayonlari ko‘p sonli
fermentlar yordamida, energetik mahsulotlar, gormonlar va boshqa regulatorlar
ishtirokida amalga oshiriladi.
4. Nafas markazi - uzunchoq miyada, retekular formatsiyada joylashgan bir
necha neyronlar guruhlari yig‘indisi; 1985-yilda N. A. Mislavskiy tomonidan
kashf qilingan. Nafas regulatsiyasida bosh miya po‘stlog‘i (bu yerda ixtiyoriy
nafas olish va chiqarish markaziari joylashgan), po‘stloq osti tugunlari - ko‘rish
do‘mboqchasi, to‘rtta tepalik, diafragma va nafas tnushaklarini regulatsiya
qiluvchi orqa miya ishtirok qiladi. Uchunchoq miya nafas markazida inspirator
va ekspirator neyronlar - nafas olish va chiqarish markazi mavjud. Nafas olish va
chiqarishning ritmik ketma-ketligi bir-biriga o‘zaro tormozlovchi ta’sir
ko‘rsatuvchi inspirator va ekspirator neyronlarning galm a-gal elektr
xususiyatining yo‘qolishi bilan bog‘liq. Varoliev ko4prik sohasida pinevmotaksik
markaz bo‘Iib, u nafas aktini to'xtatadi, ya’ni nafasni nafas cbiqarishga
almashtiruvchi markaz hisoblanadi.
5. Nafas olishning nafas chiqarish bilan almashinishi Gering-Breyer (1868)
refleksi bo'yicha tabiiy ravishda amalga oshiriladi. Bu refleks nafasning o ‘z-
o‘zini regulatsiya qilish asosida yotadi: nafas olganda o‘pkaning cho‘zilishi ro‘y
beradi, o‘pka alveolalarida, qobirg‘alar orasidagi mushaklar va diafragmada
joylashgan mexanoretseptorlar qo‘zg‘aladi. U yerdan asab impulslari adashgan
asab (olalari orqali uzunchoq miyadagi nafas markaziga yetib boradi va nafas
olishning to‘xtashini va nafas chiqarishning yuzaga kelishini chaqiradi.
Mexanoretseptorlardan impulslarning to‘xtashi nafas olishni yana stimullaydi.
Nafas olish nafas chiqarishni, nafas chiqarish esa manfiy teskari aloqa prinsipi
asosida nafas olishni chaqiradi.
6. Nafas markazi faolligi: 1) gumoral; ya’ni unda o‘tuvchi qon va to‘qima
suyuqligi tarkibi bilan; 2) reflektor, nafas va yurak-tomir va b. tizimlar, MAT oliy
qismlari retseptorlaridan keladigan impulslarga javoban regulatsiya qilinadi.
Qonda karbonat angidrit gazi va H+ ionlarning yig‘ilishi qonning pH ni oshiradi,
bu to‘g ‘ridan~to‘g‘ri nafas markazini qitiqlaydi va nafas kuchayisbini chaqiradi.
Karotid sinus va aorta yoyi sohasida refleksogen hududlar mavjud bo‘lib, u yerda
qonning kimyoviy tarkibi va arterial bosim o‘zgarishini qabul qiluvchi xemo -
va baroretseptorlar bor. Hatto qonda kislorodning arzimagan ozgina kamayishi
va karbonat angidrid gazining ko‘payishini xemoretseptorlakr tomonidan qabul
qilinishi nafasning reflektor tezlashishini chaqiradi. Karotid sinus sohasida arterial
bosimning oshishi o‘pka ventilatsiyasini kamaytiradi.
7. 0 ‘pka hajm lari: 1) nafas hajmi - (NH) = 0,51 - tinch nafas olishda o'pkaga
kiradigan va tinch nafas chiqarishda o‘pkadan chiqarib tashlanadigan havo
miqdori; 2) nafas olishning rezerv hajmi - (nafas olish RH) = 1,5 1 - tinch nafas
oiishdan keyin o‘pkaga qo‘shimcha tortiladigan havo; 3) nafas chiqarishning
rezerv hajmi (nafas chiqarish RH) - 1,5 1 - tinch holatda nafas chiqargandan
keyin qo‘shimcha chiqariladigan havo; 4) qoldiq hajm - 1,2 I - maksimal nafas
chiqarishdan keyin o‘pkada qoladigan havo.
8. 0 ‘pka sig‘imlari: I ) o‘pkaning hayotiy sig‘imi - 0 ‘HS ( NH + nafas olish
RH + nafas chiqarish RH yig‘indisi) =2900 - 5300 mi; 2) o‘pkaning nafas sig‘imi
- 0 ‘NS (NH+ nafas olish RH) = 1700 - 3300 ml; 3) o‘pkaning funksional qoldiq
sig‘imi - 0 ‘FQS (nafas chiqarish RH + QH) =2200 - 3600 ml; 4) o'pkaning
umumiy sig‘imi (o‘pkaning umumiy sig'imlarining yig‘indisi) - 0 ‘US = 3900 -
7000 ml.
9. Kattalarda 1 daqiqada nafas soni 16 - 18; chaqaloqlarda 40 - 60, bir
yoshdagilarda 30 -35, besh yoshdagilarda 25, o‘n yoshdagilarda 20.
10. Alveolo - kapillar membrana ikki qavat hujayralardan: alveolar epiteliy
va qon kapillarlari endoteliysidan iborat. U orqali o‘pkaga molekular kislorod va
karbonat angidridi gazi diffuziyalanadi. Me’yordan alveolo - kapillar membrana
qalinligi 0,4 - 1,5 mkm ga teng.
11. Surfaktant - bu alveolar epiteliy hujayralari sintezlaydigan va yupqa
parda shaklida uning yuzasini qoplaydigan modda. U yuza tarangligining
kamayishini ta’minlaydi va shu bilan birga alveolalami puchayib qolishiga
qarshilik ko‘rsatadi.
12. Atmosfera havosining gaz tarkibi: 0 2 - 21%, C 02 - 0,03%; alveolar
havoning gaz tarkibi: О ,- 14%, CO, - 5,6%; nafas chiqargandagi havoning gaz
tarkibi: 0 2 - 16,3%; CO, - 4,0%.
26 -m ash g ‘ulot
1. Jigar eng katta ovqat hazm qiluvchi bez hisoblanadi (uning og‘irligi
taxminan 1,5 kg). Uni shuningdek organizm laboratoriyasi deb ham atashadi,
chunki u juda ko‘p funksiyalami bajaradi.
1) modda almashinuvining hamma turlarida (oqsil, karbonsuvlar, yog‘,
pigment, mineral, suv va b.) ishtirok etadi;
2) baryer (dezintoksikatsiyalash) funksiyasini bajaradi (zaharli moddalarni
zaharsizlantiradi);
3) o‘t ishlab chiqaradi;
4) qon ivishida ishtirok etadi (protrombin, fibrinogen, geparin sintezlanadi).
5) glikogen sintezlaydi;
6) siydikchil hosil qilish funksiyasi;
7) oqsil hosil qilish funksiyasi;
8) sirkulalsiyadagi qon miqdorini regulatsiya qilishda ishtirok qiladi (qon
deposi);
9) vit. B]5va boshqa vitaminlar va mikroelementlar deposi;
10) homilada qon ishlab chiqaradi.
2. Jigaming asosiy hujayra elementi balka (to‘sin) shaklida joylashgan,
markazdan periferiyaga radial boradigan jigar hujayralari yoki gepatotsitlar
hisoblanadi. Gepatotsitlar o ‘zlarining k o ‘p sonli funksiyalarini maxsus
kiritm alarning к о ‘pligi va hujayra mem branasi ayrim qism iarining
ixtisoslashganligi tufayli bajaradi. Geptotsitlarda ikki qutb farqlanadi.
Birinchisida har xil moddalar, modda almashinuv mahsulotlari shimiladi,
ikkinchisi orqali o‘t va boshqa moddalar ajralishi ta’minlanadi. Jigar bo‘lakchalari
tarkibiga arteriya va venalardan boshlanuvchi qon tomirlari ham kiradi. Jigarda
qon aylanish tizimi noyobdir: jigar arteriyalari orqali arterial qon, darvoza venasi
orqali vena qoni oqadi, jigardan chiqadigan vena qoni esa pastki kovak venaga
quyiladi.
3. Jigarning baryer funksiyasi ovqatlar bilan kiruvchi yoki ichakda
mikrofloralar faoliyati hisobiga hosil bo‘luvchi va jigarga portal tizim orqali olib
kelinuvchi zaharli moddalarni zaharsizlantirishdan iborat. Uning himoya
funksiyasi toksik va infeksion agentlami zaharsizlantirishni o‘z ichiga oladi.
Kimyoviy moddalar ularning kimyoviy o ‘zgarishi (ko'pincha ko'pgina
moddalaming, shu jumladan, etanol, toluol, anilin, naftalin, fenobarbital va b.
oksidlanishi hisobiga) natijasida zaharsizlantiriladi. Infeksion agentlar asosan
ularning fagotsitoz qilinishi - lizisga uchrashi natijasida inaktivlanadi; ko‘pgina
moddalar - ularning kon'yugatsiya qilinishi yordamida (ko‘pincha glukuron,
sirka va sulfat kislotalari, glitsin, taurin bilan) zaharsizlantiriladi.
4. Jigar karbon suvlar almashinuvida faol ishtirok qiladi, unda glikogenez,
glikogenoliz va glikoneogenez jarayonlari kechadi. Almashinuvga glukoza,
galaktoza va fruktozalar jalb qilinadi, glukuron kislotasi hosil boMadi. Jigarda
o'rtacha 90-100 g glikogen bo‘Iadi, u jigar og‘irligining 2-5% ni tashkil qiladi.
Glukozadan glikogen hosil boiishi uning polimerizatsiyalanishi bilan bog'liq.
Glikogen gepatotsitlarda zaxira sifatida saqlanadi va organizm zo‘riqish sezganda,
katta energiya talab qilganda glukozaga aylanib qonga tushadi.
5. Jigarning oqsil almashinuvida ishtiroki nihoyatda katta. Unda qon plazmasi
oqsillari sintezlanadi (fibrinogenning hammasi, albuminning 96%,
globulinlaming 85%), aminokislota-larning dezaminlanishi va qayta aminlanishi,
siydikchil, glutamin, kreatin hosil bo‘lishi ro‘y beradi. Jigarda ko‘pgina oqsil
tabiatli fiziologik muhim moddalar, shu jumladan, qon ivishi va ivishiga qarshi
tizim omillari: protrombin kompleksi omillari (II, VII, IX, X), fibrinogen, ivish
omillari (V, XI, XII, Х1П), antitrombm, antiplazmin sintezlanadi.
6. Jigarda uchglitseridlar, fosfolipidlar, o‘t kislotalari, xolesterinning ko‘p
qismi sintezlanadi, atseton tanachalari, lipoproteidlar hosil bo‘ladi, uchglitseridlar
oksidlanadi. Unda kechadigan o‘t hosil bo‘!ish jarayoni lipidlar almashinuvida
juda katta ahamiyatga ega, chunki lipidlaming ichakda gidrolizlanishi va
shimilishi u bilan bog‘Iiq
7 .0 ‘t pufagi yupqa noksimon tuzilma (qop) bo‘lib, uning devorining qalinligi
1,5-2,0 mm atrofida, sig‘imi 50-80 ml tashkil qiladi.
Ovqatning tashqi ko‘rinishi, hidi, uni qabul qilishga tayyorlanish va qabul
qilinishi turli xil odamlarda o‘t ajralish tizimi faoliyatining yetarli darajada
murakkab va har doim ham bir xil bo‘lmagan o‘zgarishini chaqiradi. 0 ‘t pufagi
har xil latent davrdan oldin bo‘shashadi, keyin qisqaradi. 0 ‘tning kamroq qismi
Oddi sfinkteri orqali 12 barmoq ichakka chiqadi. 0 ‘t ajratish apparatining bu
birlamchi reaksiya davri 7-10 daqiqa davom etadi. Keyin asosiy evakuator davr
(yoki o ‘t pufagining bo'shash davri) boshlanadi, bu vaqtda o‘t pufagining
qisqarishi uning bo‘shashishi bilan almashinadi va ochiq Oddi sfikteri orqali 12
barmoq ichakka oldin pufak o‘ti, keyin esa jigar o‘ti chiqadi.
Latent va evakuator davrlarning davomligi, ajratiladigan o*t miqdori qabul
qilinadigan ovqat turiga bog‘Iiq. 0 ‘t ajratilishining kuchli qo‘zg‘atuvchilari -
tuxum sarig‘i, sut, go‘sht va yog‘lar hisoblanadi. Non o‘t pufagining sust
qisqarishini va kam hajmda o‘t ajralishmi chaqiradi. Bu asosiy davr 3-6 soat
davom etadi, keyin o‘t ajralishining kamayishi, o‘t pufagi qisqarish faoliyatining
pasayishi kuzatiladi va unda jigar o‘ti depolanishga boshlaydi.
8.
0 4 gepatotsitlar tomonidan o ‘t kanalchalariga ajraladi, kanalchalar
gepatotsitlar yoki balkalar orasidagi teshiklar tizimidan iborat. Ulardan
boiakchalar ichi yoki bo‘Iakchalar aro o‘t yo‘llari orqali v. porta tarmoqlari bilan
birga kechadigan yirikroq o‘t tomirlariga tushadi. Keyinchalik o‘t tomirlari bora-
bora qo‘shiladi va jigar darvozasi sohasida jigar naychasini hosil qiladi. Undan
o‘t pufak naychasi orqali yoki o‘t pufagiga yoki umumiy o‘t naychasiga tushishi
mumkin. Umumiy o‘t naychasi 12 barmoq ichakka duadenal bo‘rtma sohasida
ochiladi (oldin u odatda pankreatik naycha bilan birlashadi). Umumiy o‘t naychasi
boshlanadigan joyda Oddi sfinkteri joylashgan.
jigar tomonidan doimo ishlab chiqariladi. Uning bir kundagi
sekretsiyasi 0,5-1,0 1 tashkil qiladi. 0 4 sariq rangli suyuqlik bo‘lib, qon
plazmasiga nisbatan deyarli izotonik; uning pH 7,8 - 8,6, solishtinna og‘irligi
1009-1013. Ovqat hazm qilinishidan tashqari Oddi sfinkteri bekilgan holatda
bo‘Iganligi uchun o*t-o‘t pufagida yig‘iladi va kontsentrlanadi. Ovqat hazm
qilish vaqtida Oddi sfinkteri ocbitadi va o‘t 12 barmoq ichakka tushadi. 0 ‘tning
eng asosiy komponentlari - o‘t kislota tuzlari, bilirubin, xolesterin, o‘t kislotalari
va letsitin hisoblanadi. 0 4 tarkibi pufakda saqlanish vaqtida o‘zgaradi. Ayrim
moddalaming miqdori 5-10 marta ko‘payishi mumkin (9-jadval). Ana shunday
konsentratsiyalash xususiyati tufayli 50-80 ml bajmga ega bo‘lgan odam o‘t
pufagi, 12 soat davomida hosil bo'Iadigan o‘tni sig‘dirishi mumkin.
Pufak o‘ti uning devori orqali suv shimilishi natijasida quyuq va qoramtir
tusga kiradi. Uning solishtirma og‘irligi 1026 - 1043, pH - 6,8. 0 ‘n ikki barmoq
ichakka tushuvchi o‘t miqdori va sifati oziq-ovqat xususiyatiga bog‘liq.
10.
0 ‘t pigmentlariga bilirubin, biliverdin, urobilinogenlar kiradi. Bu
moddalaming hammasi gemoglobin (Hb) parchalanish mahsulotlari hisoblanadi.
Bilirubin hosil bo‘Iishi RES hujayralarida (shu jumladan, jigar kupferov
hujayralarida ham) eritrotsitlar gemolizidan boshlanadi, Har bir kecha-kunduzda
sirkulatsiyadagi eritrotsitlar umumiy miqdoridan 1% gemolizlanadi. Bunda 6-7
g Hb parchalanadi, undan 200-250 mg bilirubin hosil bo'ladi.
Hb o‘zgarish bosqichlari:
1) gaptoglobin - gemoglobin kompleksi;
2) verdoglobin (yashil rangli bo'lganJigi uchun shunday nom olgan);
3) biliverdin;
4) bilirubin (sarg‘ich-qizil rangli pigment, bilis - o‘t + ruber - qizil).
Bu bilirubin m e’yorida qonda sirkulatsiya qiladi (shuning uchun ham
gemobilirubin yoki bilvosita bilirubin deb aytiladi) va amaliy jihatdan suyuq
muhitlarda erimaydi. Uning tashilishi ucbun oqsil-tashuvchiiar, asosan plazma
albuminlari talab qilinadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |