O. A. H u s in o V patologik fiziologiyadan amaliyot darslari uchun

atsidoz,
ishqoriy tomonga siljishi 
alkaloz
deyiladi.
16-mashg‘u!ot
1. 
Asosiy almashinuv -
to‘liq mushak tinchligi holatida organizm hayotini 
saqlash uchun zarur bo‘lgan energiya miqdori. Asosiy almashinuv intensiviigi 
standart sbaroitda: cho‘zilib yotgan holatda, oxirgi ovqat qabul qilingandan 14 
soat keyin, komfort havo haroratida (18-20° C) aniqlanadi. Katta odamda (o‘rta 
bo‘yli va tana og'ir) asosiy almashinuv 1600-1700 kkal/kun ga teng.
2. Asosiy almashinuvni aniqlash usullari: 1) kalorimetriya usuli kalorimetr 
asbobi yordamida bevosita organizmdan chiqarilayotgan yoki unga kirayotgan 
issiqlik miqdorini o'lchashga imkoniyat beradi; 2) gaz almashinuvini tekshirishga 
asoslangan bilvosita kalorimetriya usuli. 0 ‘zlashtiradigan kislorod miqdorini 
o‘lchab va tanayuzasini hisoblab, formula bo‘yicha asosiy almashinuv energiyasi 
aniqlanadi; 3) tibbiyot amaliyotida tana og‘irligi, bo‘y, yosh, jins, tana harorati, 
puls ko‘rsatkichi, nafas soni, arterial bosim kattaligi va b. hisobga olingan 
jadvaldan foydalaniladi.
3. Asosiy almashinuv darajasi yosh, jins, bo‘y, tana og‘irligi, asab va endokrin 
tizim funksional holati va boshqa omillarga bog‘liq.

---

4. Tana yuzasi qoidasiga binoan issiqqonli hayvonlarda energiya sarf boiishi 
tana yuzasi kattaligiga proporsionaldir. Tana og‘irligi birligiga (solishtirma yuza) 
qancha ko‘p yuza to‘g‘ri kelsa, asosiy almashinuv shuncha yuqori bo'ladi.
5. Asosiy almashinuvga tiroksin, uchyodtironin, adrenalin, jinsiy gormonlar 
kuchli ta’sir ko‘rsatadi.
6.1 kg tana og‘irligiga hisoblangan asosiy almashinuv intensivligi, bolalarda 
kattalarga nisbatan ancha yuqori. Bir yoshgacha bo‘lgan bolalarda u 50-58 kkal/ 
(kg.kun) atrofida o‘zgarib turadi. Yosh oshishi bilan asosiy almashinuv doimo 
pasayib boradi va kattalarda 40 kkal/m;, keksa odamlarda 34 kkal/m2 tashkil 
qiladi.
7. Organimzda 1 g uglevodlar yonganda 4,1 kkal (17,17 kDj), 1 g yog‘ 
yonganda9,3 kkal (38,94 kDj), 1 g oqsil yonganda4,1 kkal (17,17 kDj) energiya 
ajralib chiqadi.
8. Ovqatning spetsifik - dinamik ta’siri - ovqat qabul qilgandan keyin 
moddalar almashinuvi va energitik sarflanishning kuchayishidir (bir soatdan keyin 
boshlanadi, 3 soatdan keyin maksimumga yetadi va bir necha soat davomida 
saqlanadi).
9. Odamning ovqatlanish me’yori yoshga, mehnat intensivligiga va boshqa 
omillarga bog‘liq. Ovqat ratsionida bir kunda 80-100 g oqsil, 70-100 g yog‘, 
400-450 g karbonsuvlar boiishi kerak.
10. A, D, E, К vitaminlari yog‘da enivchi vitaminlarga kiradi. Vitamin A 
(retinol, antikser-oftalm ik vitamin, o ‘sish vitamini) m e’yorida o ‘sishni 
ta’minlaydi, ko‘zni qorong‘ilikka adaptatsiyasini ta’minlovchi ko‘rish pigmentlari 
hosil bo‘lishida ishtirok qiladi va b.
Vitamin D (kalsiferollar, antiraxitik vitamin) kalsiy va fosfor almashinuvini 
boshqaradi (ingichka ichakda kalsiy va fosfor shimiiishi, buyrak kanalchalarida 
fosfor reabsorbsiyasi va qondan suyakka kalsiy transportlanishini ta’minlaydi). 
Vitamin E (tokoferollar, antisteril vitamin) antioksidlantiruvchi rol o‘ynaydi, 
organizm uchun toksik hisoblanuvcbi erkin radikallar va lipidiar peroksidlarining 
hosil boMish jarayoniga to ‘sqinlik qiladi. Mushak to ‘qimasida modda 
almashinuvini me’yorlashtiradi, jigarda vitamin A to‘planishiga ijobiy ta’sir 
ko‘rsatadi. Vitamin К ning (filloxinonlar, antigemorragik vitamin) biologik roli 
uni qon ivishida ishtirok qilishi bilan bogiiq. U 
jigarda
protrombin va boshqa 
qon ivish omillarining sintezlanishi uchun zarur.
11. Suvda eruvchi vitaminlarga vitamin В,, В,, B6, B12, Pp, С va b. kiradi. 
Vitamin B, (tiamin) asab-mushak to‘qimasida karbonsuvlar va energetik 
almashinuvda muhim rol o ‘ynovchi qator omillarkofermentlari tuzilishida ishtirok 
qiladi. Vitamin B, (riboflavin, antiseboriy vitamini) oksidlanish-tiklanish 
jarayonlari regulatsiyasi, ko‘zning o‘rtacha ko‘rish funksiyasi saqlanishida 
ishtirok qiladi. B6 (piridoksin) aminokislotalar va lipidiar almashinuvida ishtirok 
qiladi. Vitamin B,, (sianokobalamin) o ‘sisb omili va