5.2. АЩЦда кичик ва урта бизнеснинг ривожланиши
XX
аср охирларида бошка мамлакатлардан АКДПга кучиб келганларнинг
купчилиги АКДП иктисодиётида гигант корпорацияларнинг хукмронлик кила
олмаслигини куриб, жуда таажжубда колишган ва уз бизнесларини
ташкиллаштиришда у ёки бу кулайликлардан фойдаланишган. Фаолият олиб
бораетган корхоналарнинг 99 фоизи уз мустакиллиги асосида иш юритиб, жами
мехдат ресурсларининг 52 фоизни уз ичига к,амраб олган. Тахминан 19,6 млн.
америкаликлар ишчиси 20 кишигача булган корхоналарда ишлашган.
Америкаликларнинг 18,4 млн. нафари, ишчилари 20 кишидан 99 кишигача
булган фирмаларда ва 14,6 млн. америкалик эса ишчилари 100 кишидан 499
кишигача булган фирмаларда мехнатда банд булишган. Аксига олиб, 500 ва
ундан
куп
ишчилари мавжуд корхоналарда атиги 47,7 млн. нафар америкалик
мехдатда банд булган1.
1974-1975 йилларда АКЩ иктисодиёти структурасида узига хос инкироз
юз берди. Йирик корхона ва компанияларда янгиликларни жорий этишдаги
жараёнлар сусайди. Бунинг натижасида янги технологик тамойилларга
асосланиш айнан кичик бизнес корхоналарида кучайди.
Фан-технгаса
таракдиётининг шиддат билан ривожланиши машина, турли курилмалар,
компьютер техникаси ва ало ка воситаларини ишлаб чицаришда нархларнинг
арзонлашувига олиб келди. 1-3 киши ишлайдиган энг кичик корхоналарда
янгилик яратувчанлюс ва ихтиролар шу кадар ошдики, йирик корхоналарга
нисбатан олганда 4 баробар купни ташкил этди. 3 мингдан 10 минг АДШ
долларигача сармояси бор булган тадбиркорлар майда фирмалар ташкил этиб,
уларни бошкаришга утдилар. Бу холат, айникса, хизмат курсатиш сохдсида
жуда сезиларли булди.
АКДЦда кичик ва урта бизнеснинг ривожланиши янги иш уринларининг
яратилишига асосий омилдир. Хусусан, “1976-1993 йиллар мобайнида йирик
корхоналар 500 мингдан ортик ходимини бушатган булса, шу даврда кичик
бизнес ва тадбиркорлик субъектлари томонидан 3,2 млн. янги иш уринлари
яратилган” 2.
Бугунги кунда АКЩда «20 мингга якин бизнес мактаблари фаолият
курсатиб, уларда ташкил этилган укув курсларида бир вактнинг узида икки
миллионгача киши таълим о лиши мумкин» .
1
http://www.ereport.nl/arfcles/weconomy/usa3.htm // Экономика США: Малые предприятия и корпорации. /
Малые предприятия. (Электронный ресурс, доступ: 2015.).
2
The State Business: a report o f the President Transmitted to the Congress. 1994. Washington, D.C.; 1994.
1
Основы бизнеса Под ред. Ю.Б.Рубина. Учебник, й-е издание, переработанное и дополненное. -М .: ООО
«Маркет ДС Корпорейшн», 2005. С. 402.
108
АКЩда кичик бизнес ва тадбиркорликнинг ривожланишида бешта
йуналиш жиддий шаклланди:
1. Хизмат курсатиш бизнеси.
2. Чакана бизнес.
3. Курилиш фирмалари.
4. Улгуржи савдо.
5. Ишлаб чикариш бизнеси.
Эътиборлиси шундаки, АКЩда кичик бизнес субъектларидан иборат
булган катламда доимий узгаришлар руй бериб туради. Бошкача айтганда,
бизнес фаолиятидан манфаатдор булганлар патлами у ёки бу тарздаги
иктисодий жараёнларда янгиланиб туради. Кимлардир уз бизнесини эндигина
бошлаган булсалар, айримлари омадсизликка учраб, уз бизнесини тугатганлиги
тугрисида эълон б ер адилар. Шундай кдпиб АКЩда бир йил мобайнида бир
к,атор янги бизнес субъектлари юзага келса, шу йилнинг узида бир кднчаси
узларининг банкротликларини эътироф этадилар.
Бизнинг мамлакатимизда тургунлик хукмронлик цилган даврда АКЩда
хизмат курсатиш сохзсида кичик бизнес корхоналарини ривожланиши узига
хос булди. Масалан, «1973 йилда 100 кишигача ишчилари булган бундай кичик
корхоналарда жиддий ривожланган руй бериб, аксинча, уша йили 500 та энг
бой булган компанияларда йуколган иш уринлари 6 миллионни ташкил этди...
АКЩ мехнат статистика бюроси маълумотларига кура, 1995 йилда хизмат
курсатишда жами ресурсларнинг 74,4 фоизини иш билан банд этиш истикболи
белгиланган»*.
Хрзирги кунда АКЩ статистикаси буйича америкалик ишбилармонлар
ичида эркакларга нисбатан аёллар салмоги омадлирок хисобланмокда.
Шундай килиб, 90-йилларда АКЩда 12 миллионта фирма фаолият
курсатган булиб, уларнинг 90 фоиз кичик бизнесга хос булган корхоналарни
ташкил этган. Буларнинг таркибида хусусийларидан ташкари давлатга
Карашлилари х;ам булган. Америкалик иктисодчиларнинг х^собларига кура
кичик корхонага куйилган 1 АКЩ доллари ва ундан олинган даромад йирик
корхонага нисбатан олганда, 17 мартага кзшдир2.
1995-2001 йилларда, АКЩда 50 фоизгача илмий-техник ишланмалар
кичик
бизнес
хиссасига
тугри
келган3.
Мамлакатда
илмий-техника
тараккиётининг ривожланиши машиналар,
асбоб-ускуналар,
компьютер
техникаси, алока воситалари нархларининг пасайишига олиб келди. Бу,
биринчи навбатда, тадбиркорларга унча куп булмаган бошлангич капитал
асосида, урта ва, хдттоки, йирик корхоналар билан му в аф ф акиятли
ракобатлаша оладиган майда ва кичик фирмалар ташкил килишга имкон берди.
Илмий-техника салохдяти, фаннинг ривожланиши, илмий кашфиёт ва
ихтироларнинг яратилиши, янги техника ва технологияларнинг барпо этилиши,
1
Мерилнн
&
Том Росс. Большие идеи малого бизнеса в сфере услуг / Пер с англ. Г.Моисеенко. -М ..
«Агентство ‘"ФА.ИР”», 1996. С. 4.
2
Краюхин Г., Гурорье А., Икрамов М., Кускова Т. Малые предприятия в условиях рынка. -Т .: ^збекистон,
1991. С. 4.
3
Каранг Амалий иктисодиёт: ^’кув кулланма, 1 китоб. Таржимонлар: И. Фо^илов ва бошкалар. Junior
Achievement- -Т.: Ш&рк» 1996.
109
у асосида ишлаб чикаришни бошкаришнинг замонавий усуллари амалиётга
тадбик этилиши туфайли ошиб борди.
XXI
аср бошларидаёк; мамлакатда иш билан банд булганларнинг 55 фоиз
кичик тадбиркорлик корхоналарига тугри келган. 2003 йилда эса умумий
бандликда кичик корхоналарнинг улуши 50,1 фоизга ва жами корхоналар
х,ажмида кичик корхоналар улуши 97,6 фоизга тугри келган. 2003 йилда
мамлакатда 22,9 млн. кичик корхоналар фаолият курсатган булиб, уларнинг 231
мингтаси уз махсулотларини экспортга йуналтирди1.
2011
йилга келиб, АЩПда 27 миллионга якин кичик бизнес корхоналари
ташкил этилган булиб, хдр бир йирик корхонага 1162 та кичик бизнес
корхонаси тугри келиши кайд этилди2.
Айни даврда АКЩ
иктисодиётида
кичик
бизнес
ва хусусий
тадбиркорликни ривожлантиришга эътибор янада кучайтирилди. Сабаби жахон
молиявий-иктисодий инкирози туфайли йирик корхоналар жиддий талафот
курди. Дунёга донги кетган компаниялар хам бу инкироз туфайли банкротга
томон юз тутди.
Do'stlaringiz bilan baham: |