O ʻ zbekiston respublikasi oliy va o ʻ rta maxsus ta ʼ lim vazirligi

 
5.2-rasm.
IBM kompaniyasi bir dona aksiyasiga yevropa
opsion put sotib olish boʻyicha foyda miqdori.
Opsion mukofoti 7 dollar, ijro etilish bahosi 70 dollar 

---

90 
Amerika opsionlari yevropa opsionlariga nisbatan birmuncha 
ommabop hisoblanadi. Chunki amerika opsionlarini bajarish uchun 
yevropa opsioni kabi tugash muddatini kutish talab qilinmaydi. 
Shundan kelib chiqqan holda quyida asosan amerika opsionlarining 
muddatdan oldin bajarilishi bilan bogʻliq holatlarni koʻrib chiqamiz. 
 
 
5.3-rasm.
eBay kompaniyasi bir dona aksiyasiga yevropa
opsion koll sotish boʻyicha foyda miqdori.
Opsion mukofoti 5 dollar, ijro etilish bahosi 100 dollar 
 
 
5.4-rasm.
IBM kompaniyasi bir dona aksiyasiga yevropa opsion put 
sotish
 
boʻyicha foyda miqdori. Opsion mukofoti 7 dollar, 
 ijro etilish bahosi 70 dollar 

---

91 
Har bir opsion shartnomasida ikkita tomon amal qiladi. Bunda bir 
tomonda uzun pozitsiyaga ega investor (opsion sotib oluvchi), ikkinchi 
tomonda esa qisqa pozitsiyaga ega investor (opsion sotuvchi) turadi. 
Opsion sotuvchi belgilangan majburiyatni oʻziga olish uchun pul 
mablagʻi oladi. Uning foyda yoki zararlari opsion sotib oluvchining 
foyda yoki zararlariga teskari bogʻliqlikda namoyon boʻladi. Yuqorida 
koʻrib chiqilgan masalalar boʻyicha opsion sotuvchi foyda yoki 
zararlarining aksiya yakuniy bahosiga bogʻliqligi quyidagi rasmlarda 
keltirilgan (5.3, 5.4-rasmlar).
Amaliyotda opsion pozitsiyalari boʻyicha toʻrtta variant amal 
qiladi: 
- opsion kollda uzun pozitsiya; 
- opsion putda uzun pozitsiya; 
- opsion kollda qisqa pozitsiya; 
- opsion putda qisqa pozitsiya; 
Yevropa opsionlarida pozitsiyalarni opsion amal qilish 
muddatining tugash vaqtidagi investorga toʻlovlar miqdorini 
koʻrsatgan holda tavsiflash birmuncha qulay. Opsionlarning dastlabki 
qiymati hisob-kitoblarda hisobga olinmaydi. 
K 
– ijro etilish bahosi, 
S
T
– bazaviy aktivning yakuniy bahosidan kelib chiqqan holda Yevropa 
opsion koll uzun pozitsiya boʻyicha toʻlovlar quyidagi formula 
boʻyicha aniqlanadi: 
max(
S
T
– 
K). 
Bu formula agar 
S
T
˃K 
boʻlgan holatdagina opsion bajarilishini 
oʻzida aks ettiradi. Yevropa opsion koll qisqa pozitsiya boʻyicha 
toʻlovlar quyidagi formula boʻyicha hisoblanadi: 
– max(
S
T
– 
K) = min
(K – 
S
T
). 
Yevropa opsion put uzun pozitsiyada opsion egasiga toʻlovlar 
quyidagi formula boʻyicha aniqlanadi: 
max(
K 
– 
S
T
). 
Yevropa opsion put qisqa pozitsiyada esa opsion egasiga toʻlovlar 
quyidagi formula boʻyicha aniqlanadi: 
– max(
K 
– 
S
T
) = min
(
S
T
– K). 
Keltirilgan barcha variantlar quyiagi rasmda keltirilgan (5.5-rasm). 

---

92 
a) 
b) 
d) 
e) 
5.5-rasm.