|
Valyuta svopi.
Bu shartnoma turiga koʻra shartnoma muddati
tugagunga qadar kelishilgan muddatlarda bir tomon toʻlovlarni bir
valyutada, ikkinchi tomon toʻlovlarni boshqa valyutada amalga
oshiradi. Tomonlar qatʼiy belgilangan va oʻzgaruvchan stavkalarda
toʻlovlarni har ikkala valyutada ham amalga oshirishlari mumkin.
Valyuta svopini amalga oshirishning bir necha sabablari boʻlishi
mumkin, masalan, valyuta konvertatsiyasidagi cheklovlar, valyuta
risklarini bartaraf etish istagi yoki boshqa davlat valyutasida
obligatsiyalar chiqarishga intiluvchi emitent oʻzga davlatda u qadar
nomi chiqmagan va buning natijasida bozorga toʻgʻridan toʻgʻri kira
olmasa va boshqalar.
Aktivlar svopi
. Aktivlar svopi doirasida bir aktiv boʻyicha qatʼiy
foizlar, boshqa aktiv boʻyicha oʻzgaruvchan foizlarga almashtiriladi.
Tovar svopi.
Bu shartnomalarga koʻra aniq bir tovarga nisbatan
qoʻllaniluvchi qatʼiy toʻlovlar oʻzgaruvchan toʻlovlarga almashtiriladi.
Ularning tuzilishi foizlar svopiga oʻxshaydi. Hozirgi sharoitlarda tovar
svoplarini sezilarli oʻsishiga tovar bozorlaridagi nobarqaror narxlar
sabab boʻlmoqda. Albatta bu holat birjadagi tovarlar boʻyicha muddatli
savdolarni ham rivojlanishiga sabab boʻladi. Lekin birja savdolaridan
farqli ravishda aynan tovar svopi orqali shartnomalar uzoq
muddatlarga tuzilishi, shu bilan birgalikda kelajakdagi bir qator
muddatlar uchun maʼlum bir narxlarni belgilashi bilan ajratib turadi.
Yuqoridagilardan tashqari svoplarning bir necha xil koʻrinishlari
mavjud: kep (cap), flo (floor), kollar (collar), jamgʻarma svopi (accrual
swaps), svopsion (swap options, swaptions), amortizatsion svop
(amortizing swaps), oʻsuvchi svop (accreting swaps), diskontlangan
svop (discount swap) va boshqalar.
Svop shartnomasi doirasida bir tomon oʻzining majburiyatlaridan
voz kechmoqchi boʻlsa, u oʻzining majburiyatlarini oʻz zimmasiga
olishi mumkin boʻlgan kompaniyani izlab topishi lozim boʻladi. Svop
tuzilgandan soʻng boshlangʻich bosqichda bunday holatni yuz berishi
kontragentlarga hech qanday taʼsir etmasligi mumkin, lekin
majburiyatlar amalda boʻlgan shartnoma doirasida boshqa shaxsga
oʻtkazilayotgan boʻlsa, u holda bunday svop maʼlum bir qiymatga ega
boʻlgan boʻlib, uni baholash juda zarur hisoblanadi. Bundan tashqari
96
hisob kitob qilish maqsadida har bir aniq vaqtdagi svopning qiymatini
bilish zaruriyati paydo boʻlishi ham mumkin.
Svopni baholash uchun uni ikki obligatsiyalarning kombinatsiyasi
sifatida tasavvur qilishimiz mumkin. Investor ularning biriga nisbatan
uzun pozitsiyasini, ikkinchisiga nisbatan esa qisqa pozitsiyani tanlagan
boʻlsa, bu holatda svop qiymati mana shu ikki obligatsiya narxlarining
farqiga teng boʻladi. Aytaylik, svop shartnomasi doirasida kompaniya
oʻzgaruvchan foizlarda toʻlab, qatʼiy foizlarda olsa, bunday holatda
svop narxi quyidagiga teng boʻladi:
.
bu yerda, R
s
– svopning narxi; R
1
– qatʼiy kuponli obligatsiya narxi; R
2
–
oʻzgaruvchan kuponli obligatsiya narxi.
Svop boʻyicha majburiyatlarni toʻxtatish uchun kompaniya qatʼiy
foizli obligatsiyani sotib, oʻzgaruvchan foizli obligatsiyani sotib olishi
kerak. Agar kompaniya svop doirasida qatʼiy foizlarda toʻlab,
oʻzgaruvchan foizlarda olsa u holda svopning narxi quyidagiga teng:
.
bu yerda:
S
– valyutaning spot kursi, toʻgʻridan – toʻgʻri kotirovka
asosida taqdim etilgan; P
f
– obligatsiyaning xorijiy valyutadagi narxi;
P
d
– obligatsiyaning milliy valyutadagi narxi.
Obligatsiya boʻyicha toʻlovlarni diskontlash uchun tegishli
davrlardagi stavkalar va valyutalar olinadi.
Moliya institutlari turli xildagi moliyaviy yoʻqotishlarni oldini
olish maqsadida, svoplar boʻyicha defolt holatlari haqida yetarlicha
xabardor boʻlishlari lozim. Bunda xuddi forvard shartnomasi kabi svop
shartnomasida qatnashuvchi har ikki tomonlar shartnomani amalga
oshirilishini taʼminlashlari uchun bir birlari haqida koʻproq
maʼlumotlarga ega boʻlishlari lozim boʻladi.
21
Shuningdek svop ishtirokchisi shartnomani baholashi va narx
boʻyicha taʼsirchanligini aniqlab olishi zarur. Undan soʻng maksimal
darajada mos keladigan xedjirlash instrumentini aniqlash lozim. Bundagi
asosiy vazifa mos keluvchi xedjni tanlab olib, u orqali svop pozitsiyalari
boʻyicha har qanday yoʻqotishlar, xedjirlash uchun qoʻllanilgan
shartnomadan olingan daromadlar bilan qoplanishidan iborat.
22
21
Frederic S.Mishkin, Stanley G.Eakins.
Financial markets and Institutions USA: Prentice
Hall, Pearson Education, 2012. P. 616
22
Де Ковни Ш., Такки К.
Стратегии хеджирования. Пер. с англ. М.: ИНФРА–М, 1996.
101,102c.
97
Xulosa qilib aytganda, hosilaviy qimmatli qogʻozlar kelajakdagi
narxlar oʻzgarishidan hosil boʻluvchi riskni cheklashda sugʻurta
sifatida qoʻllanilib, kompaniyalar ulardan oʻz prognozlarini
barqarorlashtirish va pul mablagʻlarinining oqimini tartiblashtirish
maqsadida foydalanishadi. Shunday ekan, forvard, fyuchers, opsion va
svop bitimlarini amalga oshirilishi ularning egalariga qoʻshimcha
daromad topish imkoniyatini yaratadi. Lekin bunda ularning qiymatini
hisoblash masalasiga alohida etibor qartilishi lozim boʻladi.
98
Do'stlaringiz bilan baham: |
