O ʻ zbekiston respublikasi oliy va o ʻ rta maxsus ta ʼ lim vazirligi

 

---

94 
5.6. Svoplar va ularning qiymatini baholash 
Moliyaviy institutlar, forvard, fyuchers va opsionlar bilan birga-
likda yana bir muhim moliyaviy instrument hisoblanuvchi, svoplardan 
keng foydalanadilar. 
Svop bu shunday moliyaviy shartnoma boʻlib, u 
bir tomonga tegishli boʻlgan kelgusidagi toʻlovlarni ikkinchi tomon-
ning kelgusidagi toʻlovlariga almashtirish vazifasini yuklaydi.
19
 
Oʻz 
tuzilishiga koʻra svoplar yagona tamoyilga tayanadi: ikki tomon bir 
yoki bir necha toʻlovlarni almashishga kelishib olishadi. Bunda 
koʻpchilik holatlarda almashinuv qatʼiy belgilangan va oʻzgaruvchan 
foiz stavkalari oʻrtasida amalga oshiriladi.
Svoplarni fyuchers shartnomalaridan farqli jihatlari quyidagilardan 
iborat: birjadan tashqari bozorda amalga oshiriladi, shartlar kontra-
gentlar tomonidan belgilanadi, yirik kompaniyalar va banklar bilan 
tuziladi va boshqalar.
Svoplarni qoʻllashdan maqsad foiz stavkalarini, valyuta kurslarini, 
tovarlarning narxlarini, aksiyalarga investitsiyalarni va boshqa instru-
mentlar bilan bogʻliq risklarni xedjirlash va foyda olishdan iborat.
Svoplarning bir necha xil koʻrinishlari mavjud boʻlib, ularning 
ayrimlarini quyida keltirib oʻtamiz. 
Foizlar svopi. 
Svoplarning bu koʻrinishi qatʼiy belgilangan foiz 
stavkasiga ega qarz majburiyatini, oʻzgaruvchan foiz stavkaga ega 
majburiyatlar bilan almashtirishdan iborat. Bu svop shartnomasida 
ishtirok etuvchilar faqat foiz stavkalarni almashishadi (nominalni 
emas). Shartnoma shartlariga koʻra tomonlar oʻrtasida toʻlovlarni 
almashtirish bir necha yillar davomida amalga oshiriladi, odatda 
svoplarning amal qilish muddati ikki yildan oʻn besh yilgacha 
choʻziladi. Svoplarda koʻpincha oʻzgaruvchan foiz stavkasi sifatida 
LIBOR (London Interbank Offer Rate)
20
stavkasidan foydalaniladi.
 
Svoplar boʻyicha qatʼiy belgilangan toʻlovlarni amalga oshiruvchi 
shaxsni svop xaridori deyiladi. Oʻzgaruvchan toʻlovlarni amalga 
oshiruvchi shaxsni esa svop sotuvchisi deb yuritiladi. 
19
Frederic S.Mishkin, Stanley G.Eakins.
Financial markets and Institutions – USA: Prentice 
Hall, Pearson Education, 2012. P. 613 
20
LIBOR – bu resurslarni jalb qilish bo‘yicha London banklararo stavkasi. U turli valyuta-
larga nisbatan hisoblanadi. Halqaro moliya bozorlaridagi qarz munosabatlarida inobatga 
olinuvchi o‘zgaruvchi foiz stavkasi.

---

95