Nutq o`stirish nazariyasi va metodikasi fanining asosiy nazariy matni

Ilk  yoshlardagi  bolalar  nutqini  o‟rganish  ishiga  Ye.I.Tixeyeva,  N.M.Shelovanov, 
V.I.Fradkina,  N.M.Aksarina,  G.M.Lyamina,  V.A.Petrova  kabi  taniqli  olimlar, 
amaliyotchi pedagoglar va metodistlar sezilarli hissa qo‟shdilar. 
Bolaning  faol  nutqqa  o‘tishi  paytida  uning  nutqini  rivojlantirishga  oid  ko‘p  sonli 
tadqiqotlar natijalarini umumlashtirib, ushbu asosiy qoidalarni bayon qilamiz. 
Ilk  yoshda  nutqni  rivojlantirish  ikki  yo‘nalish  bo‘yicha  olib  boriladi:  bola  nutqini 
takomillashtirish  va  uning  o‘z  faol  nutqini  shakllantirish.  Ilk  yoshdagi  bolalar  nutqini 
rivojlantirish  chog‘ida  nutqning  talaffuz  jihatlarini  shakllantirish  muddati  va  sur'atlaridagi 
individual farqlar juda sezilarli bo‘ladi, odatda faol nutq 2-2,5  yoshlarga kelib paydo bo‘ladi. 
Bolaning o‘z  yaqinlari bo‘lgan kattalar bilan muloqotga ehtiyoji nutqni o‘z vaqtida va to‘g‘ri 
rivojlantirishning  hal  qiluvchi  sharti  hisoblanadi.  Kommunikativ  funksiya  nutqning  birlamchi 
vazifasidir. 
Ushbu  davrda  nutq  bolani  ijtimoiy  tajriba  bilan  tanishtirish,  uning  faoliyatini  kattalar 
tomonidan  boshqarishning  eng  muhim  vositasiga  aylanadi,  nutq  ta'siri  ostida    barcha  psixik 
jarayonlar  qayta  quriladi.  Bolaning  kattalar  bilan  amaliy  hamkorligiga  oid  vaziyatlarda  faol 
nutqdan foydalanishi nutq shakllanishining uchinchi bosqichiga - uni muloqot vositasi sifatida 
takomillashtirish davriga o‘tishning asosiy mezonlaridan biri hisoblanadi.  Nutq ontogeneziga 
oid ko‘p sonli tadqiqotlar aynan shu bosqichga bag‘ishlangan. 
90-yillarning 
oxiridan 
boshlab 
A.S.Vo‗gotskiy, 
A.A.Leontyev, 
F.A.Soxin, 
A.M.Shaxnorovich,  Ye.I.Negnevitskaya  va  boshqa  olimlar  tomonidan  yaratilgan  qoidalarga 
tayangan  holda  R.M.Qodirovaning  ilmiy  rahbarligi  ostida  ona  tilida  va  shu  bilan  birga  chet 
tillardagi nutq ontogenezi qirralarini tadqiq qilish ishlari olib borilmoqda. 
Xususan,  D.Babayeva  tomonidan  maktabgacha  yoshdagi  katta  bolalarni  atrof-olam 
bilan  tanishtirish  jarayonida  ularda  nutqni  (ona  tili  -  o‘zbek  tilida)  rivojlantirish, 
N.Nurmuhammedova  tomonidan  ikki  tillilik  sharoitida  bilingv  bolalarda  ravon  nutqni  (rus 
tilida)  rivojlantirish,  Sh.Sharipova  tomonidan  maktabgacha  yoshdagi  katta  bolalarda  vaziyatli 
o‘yinlar  asosida  nutqiy  muloqot  (rus  tilida)  madaniyati  ko‘nikmalarini  tarbiyalash  masalalari 
bo‘yicha tadqiqotlar o‘tkazilgan.