Nuklein kislotalar

RNK turlari	Hujayradagi o’rtacha miqdori	Nukleotid-larning o’rtacha soni
Tarqalishi
1	Transport RNK (tRNK)	80-100	75-90	P.E.
2	Ribosom 5 S RNK (rRNK)	1-2	120	P.E.
3	Ribosom 5,8 S RNK (rRNK)	1	158	E.
4	Ribosom 16S RNK (rRNK)	1	1600	P.
5	Ribosom 23S RNK (rRNK)	1	3200	P.
6	Ribosom 18S RNK (rRNK)	1	1900	E.
7	Ribosom 28S RNK (rRNK)	1	5000	E.
8	Informatsiya RNK (iRNK)	Ming atrofida	O’zgarib turadi	P.E.
9	Geterogenli yadroviy RNK (gy RNK)	Ming atrofida	O’zgarib turadi	E.
10	Kichik sitoplazmatik RNK (ks RNK)	Bir necha o’n atrofida	90-330	P.E.
11	Kichik yadroviy RNK (ky RNK)	Bir necha o’n atrofida	58-220	E.

* P – prokariotlar, E - eukariotlar

S – Svedberg birligi (sedementativ konstantasi)

Bir zanjirli makromolekulyar RNK fiziologik sharoitlarda ikkilamchi strukturalar bir-birlariga o’ralgan, ixcham shakldagi uchlamchi strukturaga shakllanadi.

Virus va ribosom RNKlarning ikkilamchi strukturalari tahlil qilinganda bir zanjirli polipeptid qismini tepasidagi tugunchalar qo’sh spiralli komplekslar hosil qilib, ularning o’zaro bir zanjirli segmentlari orqali bog’lanishi natijasida “psevdotugunchalar” hosil qiladi.

25- rasm. “Psevdotugunchalar” (A) RNK molekulasining bosh qismida joylashgan tugunchaning komplementar qismlarining bog’langan ko’rinishi. Bir zanjirli RNKda “psevdotugunchalarning” fazoda ko’rinish modeli (B).

RNKning uchlamchi strukturasini ikki valentli ionlarning fosfatli guruhlar va azot asoslari bilan bog’lanishi molekulani mustahkam stabil holatga kelitiradi.

3.12 Transport RNK
Transport RNKning asosiy vazifasi aminokislotalarning faollanishida, ularni ribosomalarga tashilishida ishtirok etishidir. t-RNK teskari transkripsiyada tomizg’i-zatravka (praymer) sifatida ham xizmat qiladi. t-RNK tarkibida 70-90 nukleotid qoldig’i bo’lib, molekulyar massasi 25000 atrofida. Mazkur RNK asosan hujayra suyuqligida uchrab, uning ikkilamchi strukturasi “beda bargi”ni eslatadi (26-rasm). Hujayrada har bir aminokislota uchun bir, ikki yoki ko’proq t-RNK to’g’ri keladi.

26-rasm. T- RNK molekulasining tuzilishi.
t-RNKlar qanday aminokislotalarni tashilishiga qarab t-RNK^val, t-RNK^ley va hokazo shaklida yoziladi. Ko’pchilik t-RNKlarning oxirgi 5'-tomoni guanin, ikkinchi akseptori 3'- uchi esa trinukleotid TSTSA bilan yakunlanadi.
Transport RNKning ikkilamchi strukturasi to’rt yoki beshta qo’sh zanjirli shaxobcha va bir necha tugunchalardan iborat. t-RNK tarkibida akseptor, antikodon, digidrouridil (D), psevdouridil (TΨS) qismlari va yana qo’shimcha shaxobchalarni tutadi. Ma’lumki, t-RNK akseptor qismi TSTSA nukleotid qoldiqlaridan iborat bo’lib, adenindagi ribozaning gidroksil guruhiga aminokislota bog’lanadi. Transport RNK bilan aminokislotaning bog’langan birikmasini aminoatsil – t-RNK (aatRNK) deb ataladi. Ular oqsil sintezida adaptorlik funksiyani bajarib, uch harfli kodonni 20 harfli (aminokislotali) polipeptid zanjiriga aylantiradi.
Transport RNKning antikodonli tugunchasi o’ziga xos uchta nukleotiddan tashkil topgan triplet bo’lib, u i-RNKdagi kodon bilan bog’lanishida ishtirok etadi. Psevdouridinli tuguncha (TΨS) t-RNKda yettita nukleotiddan tuzilgan bo’lib, tarkibida psevdouridin azot asosini tutadi. t-RNKning mazkur qismi ribosoma bilan bog’lanishida qatnashadi.
Transport RNK 12 ta nukleotid qoldig’idan tashkil topgan, digidrouridinli (D) qism ham mavjud. Ushbu tuguncha aminoatsil-tRNK-sintetaza fermenti bilan bog’lanadi. Transport RNK tarkibida qo’shimcha tugunchalar ham mavjud. Ular ko’proq t-RNKlarni guruhlarga ajratishda belgi sifatida xizmat qiladi. Transport RNKlarning 75% birinchi guruhlarga kirib, ulardagi qo’shimcha tugunchalar 3-5 juft asoslaridan iborat. Ikkinchi guruhdagi t-RNKlar 13-21 ta juft azot asoslarini tutib, ulardagi tugunchalar aksariyat bir-birlari bilan bog’lanmaydilar.
Transport RNKning fazoviy shakli tirsaksimon-bukilgan uchlamchi strukturaga ega. Azot asoslarining 60% metillangan holda bo’ladi.