Nuklein kislotalar

3.9 DNK molekulasining polimorfizmi
Hozirgi kunda DNK molekulasining besh xil konformatsion holati (shakli) (A, B, S, D va Z-shakllari) aniqlangan.
O’ng tomonga buralgan DNK zanjiri ikki xil ko’rinishda (pentozaning konformatsiya holati C3' – endo- bo’lsa) A- va (dezoksiribozaning konformatsiya holati C2'-endo- bo’lsa) B shakllarda namoyon bo’ladi. Bularning shunday har xil shakllarda bo’lishlari eritmadagi tuzlarning konsentratsiyasiga, haroratga, DNKning har o’ramiga to’g’ri keladigan nukleotid qoldiqlarining soniga va makromolekulaning o’rtasidagi hayoliy o’tgan o’qiga nisbatan azot asoslarini joylanishlari va burchaklariga bog’liqdir.
A – shakldagi DNKda C3'- endokonformatsiya fosfatli guruhlarning o’rtasidagi masofani qisqartiradi, natijada makromolekuladagi juft nukleotidlar orasidagi masofa torayib, egatchalar orasida nukleotidlar soni ko’payadi. DNKning bir o’ramiga 11 nukleotid qoldig’i to’g’ri keladi. A-shakldagi DNKda juft azot asoslari umumiy o’qqa nisbatan perpendikulyar bo’lmay, balki og’ishgan 20˚ atrofida bo’lib, asoslar B-shaklga nisbatan uzoqroq joylashgan bo’ladi, go’yo tepadan kuzatilsa nayga o’xshash ko’rinadi. DNKning A – ko’rinishida stekingli bog’lanishlar azot asoslari o’rtasida faqat bir zanjirdagilar o’rtasida bo’lmay har xil zanjirdagi asoslar o’rtasida ham sodir bo’ladi. Bunday jarayon geterosiklik asoslarning



Uotson va Krik bo’yicha DNK modeli
DNKdagi umumiy o’qiga nisbatan har xil qiymatga ega bo’lgan burchaklar hosil qilishidan kelib chiqadi. Noqulay sharoitda ayrim bakteriyalar sporalarga aylanib, uzoq muddat davomida faol bo’lmagan holda bo’ladilar. Faol holda bo’lmagan bakteriyalardagi DNK alohida A – shakldagi sporali oqsillar bilan o’ralgan bo’ladi. Noqulay sharoitda sporali oqsillar DNKni B – shakldan A – ko’rinishga o’tkazib, ultrabinafsha nurlarining ta’siridan saqlaydi.



22-rasm. A- va B-shakldagi DNK molekulasi tarkibidagi polinukletid zanjirlarining fazoviy strukturasi.