Nuklein kislotalar

3.11 RNK molekulasining struktura va funksiyalari
Har qanday hujayrada RNK miqdori DNKga nisbatan 5-10 marta ko’p uchraydi. RNKning asosiy funksiyasi translyatsiya jarayonida genetik axborotni oqsil tiliga aylantirishda, ayrim holatlarda endonukleazalik vazifani va har xil bosqichlarda genlarning ekspressiyasida ishtirok etadi. Ayrim viruslarning (retrovirus, ko’pchilik hayvon, o’simlik va hasharot viruslari) genomi bir yoki qo’sh zanjirli RNK molekulasidan iborat.
RNKning turlari. Har xil hujayralarda quyidagi RNK xillari uchraydi: ribasoma (rRNK), transport (tRNK) va informatsion (iRNK). Ko’pchilik hujayralarda yana kichik yoki sitoplazmatik RNK (ksRNK), eukariotlarda kichik yadroviy RNK (kyRNK) (3-jadval) mavjud.
Hamma RNKning 80-85% ni rRNK, 10%ni 100 xil tRNK, xabar beruvchi RNK – 5% ni, kichik yadroviy, sitoplazmatik va hali vazifasi noma’lum bo’lgan RNKlar 2% ni tashkil qiladi. Hozirgi kunda ko’pchilik RNK, jumladan, tRNK, rRNK, iRNK va kyRNKning birlamchi strukturalari, ulardagi asosiy qonuniyatlar har xil organizmlarda aniqlangan.
Tabiiy RNKlarning aksariyatlari birlamchi strukturali, bir qator poliribonukleotid zanjiridan iborat. Bir qatorli RNK zanjirining ayrim qismlarida xuddi oqsillarga o’xshash ikkilamchi strukturalar hosil qilishi mumkin. Poliribonukleotid qo’sh zanjirlar qatoridagi o’zaro antiparallel Uotson-Krik juftliklari (AU va GS) asosida shakllanadi. Qo’sh zanjirli RNK molekulasida GU juftliklari ham tez-tez uchrab turadi. RNK molekulasining qo’sh zanjirli qismlari komplementar va bir tekislikdagi kimyoviy bog’lar orqali stabil holatga keladi. RNKning ayrim qismlari azot asoslari o’rtasidagi hosil bo’ladigan kuchli steking bog’lanishlar asosida spirallashgan konformatsiyaga ega bo’ladi.
Asosiy RNK turlari
3-jadval

№