Noyob va radioaktiv metall rudalarini boyitish

Jadval 28. Boyitish fabrikalari ishchi maydonidagi changning ruxsat etilgan miqdori.

CHang hosil qiluvchi mahsulotlar	Erkin kristalli kremnezemning miqdori, %	Havodagi changning ruxsat berilgan konsentratsiyasi, mg/m^3
Tog‘ jinsi	>70	1
Tog‘ jinsi	10-70	2
Silikatlar	>10	4
Barit, apatit, fosforit	<10	6
Sun’iy abrazivlar	0	5
Sement, loy	0	6
Ko‘mir	>10	2
Ko‘mir	<10	4
Ko‘mir	0	10
Koks, izvestnyak	1.7 – 4.5	6

CHanglarni tutishning yo‘llari va samarali usullari

CHangli havo va gazlardan changlarni tutish quyidagi usullarda amalga oshiriladi:

- zarrachalarni gravitatsion kuch ta’sirida cho‘ktirish, yirik zarrachalarni tutishda qo‘llanilib, chang tutuvchi kamera va siklonlardan foydalaniladi;
- changlarni markazdan qochma kuch ta’sirida tutish – bunda siklonlar va batareyali siklonlar qo‘llaniladi;
- changlarni nam holda tutish. Har xil tuzilishga ega bo‘lgan uskunalarda changlarni suv bilan namlash orqali cho‘ktirish;
- changlangan havo va gazlarni g‘ovak to‘siq orqali suzish (filtrlash);
- changlarni elektr maydonida tutish, elektrofiltrlar yordamida;
- kombinatsiyalashgan usullar – bunda nam va quruq usullarda changlarni tutish uskunalari birgalikda qo‘llaniladi.
CHang tutuvchi uskunaning ishlash samaradorligi tozalangan havodagi changning miqdori (bunda changning yo‘qotilishi aniqlanadi va atrof muhitning ifloslanish darajasi baholanadi), FIK yoki tozalanish darajasi bilan baholanadi.
CHang tutishning FIKi  (%) deb tutilgan chang massasi Q_t ni chang tutish uskunasiga beriladigan changning massasi Q_vx ga nisbatiga aytiladi:

η=100 * Q_t / Q_vx

Foydali ish koeffitsientini changning dastlabki S₁ (mg/m³) va tozalangan S₂ (mg/m³) gazdagi kotsentratsiyasi orqali ifodalanishi ham mumkin:

Z=100*( S₁V - S₂ V) / (S₁V) =100 (S₁- S₂) /S₁

bu erda,
V – chang tutish uskunasiga keladigan gazlarning hajmi, m³

Og‘irlik kuchi ta’sirida changni tutish

CHang tutishning gravitatsion mexanizmi sekin harakatlanuvchi chang va gaz oqimidan tabiiy holda chang zarrachalarini cho‘kishiga asoslangan. Gravitatsion chang tutgichlarda havoli (gazli) muhiti turblent bo‘lib, mayin zarralarni tutish va cho‘ktirish uskunada uzoq vaqt ushlab turilsa ham sodir bo‘lmaydi. CHanglarni gravitatsion ajratish o‘lchami 500 mkm dan katta zarralar uchun, ya’ni birinchi bosqichda qo‘llaniladi.