Novda shaklini turlicha o‘zgartiradigan o‘simlik organidir

Ko‘p yillik o‘tlar – yer usti qismi qishda qurib, o‘sish kurtaklari tuproq ostida qishlaydigan o‘simliklar. Bularga beda, ajriq, g‘umay, sachratqi, kuchala,pskom piyozi, kiyiko‘t, sallagul, qoqi, shirinmiya, iloq, lola, qamish, andiz, yalpiz, shashir singari o‘simliklar kiradi. Ko‘p yillik o‘tlar, ayniqsa, tog‘larda keng tarqalgan.
Ikki yillik o‘tlar - urug‘dan ko‘karib chiqib, birinchi yili yer yuzida asosan barg (to‘pbarg) hosil qiladigan, ildizi va barglarida oziq moddalar to‘playdigan o‘simliklar. Ular ikkinchi yili poya chiqaradi va gullab, meva tugadi. Bularga lavlagi, piyoz, sabzi, sholg‘om, rediska, karam va boshqalar kiradi.
Bir yillik o‘tlar nihoyatda xilma-xil bo‘lib, ular bir yil ichida o‘sadi, gullaydi va meva (urug‘) tugib, o‘z hayotini tugatadi.Ayni shu bir yil mobaynida vegetatsiya davrini to’laqonli yakunlab bo’ladigan o’simliklardir.

18.Hayotiy shakllarining ekologo-morfologik xususiyatlari.

1. 
   Hayotiy shaklllarning ekologo-morfologik klassifikasiyasi.
   

O‘simliklarni hayotiy shakllarining, ya’ni biomorflarining klassifikasiyasini biror faktorlarga yorug‘liqqa, suvga yoki oziqlanish xususiyatlariga asoslanib tuziladi. Hayotiy shakllarning keng tarqalgan, universal (ko‘p qirrali) klassifikasiyasini, 1905- yili daniyalik botanik K.Raunkiyer ishlab chiqqan. K.Raunkiyer o‘simliklari kurtaklarining novdada joylashishi va noqulay sharoitda himoyalanishiga qarab 5 yirik kategoriyaga bo‘lgan:

1) Fanerofitlar – faneros - ochiq
2) Xamefitlar – xame – past
3) Gemikriptofitlar – gemi – yarim
4) Kriptofitlar – kriptos – yashirin
5) Terofitlar – teros – yoz
Fanerofitlarning kurtaklari yerdan ancha balandlikda joylashgan bo‘lib, sovuqqi va qurg‘oqchilikka chidagan holda ochiq holatda qishlaydi (daraxtlar, butalar, yog‘ochlashgan lianlar, epifitlar yoki omelaga o‘xshagan yarim parazitlar). Shuning uchun ularning kurtaklari tangacha barglar bilan qoplangan bo‘ladi. Nam ko‘p bo‘lgan tropik o‘rmonlarda yashovchi daraxtlarda ham ochiq kurtaklar uchraydi. Bu guruh o‘simliklarning balandliklariga qarab Raunkiyer mega, mezo-, mikro- va nanofanerofitlarga bo‘lgan (mega – yirik, katta, mezos - o‘rta, mikros – kichik, nanos – pakana) (98-rasm).
Xamefitlarning kurtaklari yerdan ozgina balandlikda joylashgan – (20-30 sm oralig‘ida). Bu guruhga butachalar yarimbutalar, yarimbutachalar, yostiq tipidagi o‘simliklar, ko‘pchilik yerda yoyilib o‘suvchilar kirib , sovuq vaqtlarda kurtaklari qo‘shimcha himoyalanib, qor tagida qishlaydi.