Меҳнатга ҳақ тўлаш
|
Нормал
|
Чегараланган
|
Фойдаланадиган молиявий хизматлар
|
Банк хизматларидан фойдаланилади
|
Шахсий, норасмий хизматлардан фойдаланилади
| давоми
Харидорлар билан муносабатлар
|
Шахсга тегишли эмас
|
Шахсий
|
Доимий харажатлар
|
Йирик
|
Катта эмас
|
Рекламадан фойдаланиш
|
Мажбурий
|
Кам ёки йўқ
|
Ҳукумат субсидияларидан фойдаланиш
|
Кўпинча катта ҳажмда
|
Мавжуд эмас
|
Бозор йўналиши
|
Кўпинча экспортга йўналтирилган
|
Кам ҳолларда экспортга йўналтирилган
| - Корхоналарда банд бўлганлар сонига қараб гуруҳлаштириб тадқиқотлар олиб бориш шуни кўрсатдики, ўрганилаётган мамлакатлар ўртасида кичик корхоналарни рўйхатдан ўтказиш даражаси бўйича кескин фарқлар мавжуд. Масалан, Жазоирда деярли барча майда ишлаб чиқарувчилар ва савдогарлар махсус сертификатларга эгалар; сертификати йўқларни қатъий жазо кутади.
- Эквадор ва Нигерияда 10 кишидан кам банд бўлган корхоналар энг кўп рўйхатдан ўтгандир, 1 та ходим ишлайдиган корхоналарнинг деярли ярми рўйхатдан ўтказилгандир.
- Бошқа мамлакатларда кичик корхоналарни рўхатдан ўтказилиши даражаси жуда паст бўлиб 25%га ҳам етмайди (Тунис бундан мустасно).
Ривожланаётган мамлакатларда шаҳарларда банд бўлганларда норасмий иқтисодиётнинг улушини баҳолаш, 1970-1980-йиллар, %да
Африка мамлакатлари
|
Норасмий иқтисодиёт
|
Осиё мамлакатлари
|
Норасмий иқтисодиёт
|
Лотин Америкаси мамлакатлари
|
Норасмий иқтисодиёт
|
Бенин
|
95
|
Филиппинлар
|
73
|
Мексика
|
40 дан ортиқ
|
Марокко
|
75
|
Покистон
|
69
|
Сальвадор
|
19
|
Нигер
|
65
|
Таиланд
|
50
|
Гватемала
|
18
|
Сенегал
|
50
|
Ҳиндистон
|
40-54
|
Коста-Рика
|
12
| Лотин Америкаси мамлакатлари ЯИМда яширин иқтисодиётнинг улушини баҳолаш, 1980-йилларнинг иккинчи ярми, %да
Лотин Америкаси мамлакатлари
|
Яширин иқтисодиёт
|
Боливия
|
50га яқин
|
Перу
|
39
|
Мексика
|
25-35
|
Колумбия
|
15-25
|
Аргентина
|
12
| Лотин Америкаси мамлакатларида Иқтисодий фаол аҳоли (ИФА) таркибида норасмий бандларнинг улуши, %да
мамлакатлар
|
Шаҳар ИФА даги улуши
| |
Умумий ИФАдаги улуши
| | |
1950 й.
|
1980 й.
|
1950 й.
|
1980 й.
|
Аргентина
|
21,1
|
23,0
|
22,8
|
25,7
|
Бразилия
|
27,3
|
27,2
|
48,3
|
44,5
|
Чили
|
35,1
|
27,1
|
31,0
|
28,9
|
Мексика
|
37,4
|
35,8
|
56,9
|
40,4
|
Перу
|
46,9
|
40,5
|
56,3
|
55,8
|
Венесуэла
|
32,1
|
20,8
|
38,9
|
31,5
|
Жами Лотин Америкаси
|
30,8
|
30,3
|
46,5
|
42,2
| - Ривожланган капиталистик мамлакатларда “хуфёна иқтисодиёт” мавжудлигини америкалик иқтисодчи П.Гутманн кашф этган. 1977 йилда у мақола чоп этиб, унда бу ҳисобга олинмайдиган фаолият кенг тарқалиб кетиб, уни энди эътиборсиз қолдириб бўлмаслигини таъкидлаган эди.
- 1979 йилда америкалик иқтисодчи Эдгар Файг томонидан эълон қилган мақола можароларни келтириб чиқарди: профессор АҚШда “бошқарилмайдиган иқтисодиёт” (irregular economy) расмий ЯММнинг учдан бирини қамраб олганлигини ҳисоблаб чиқди, бу кўрсаткич “учинчи дунё” мамлакатлари норасмий секторининг ҳажми билан деярли тенгдир.
- П.Гутманн 1978 йилда АҚШ норасмий иқтисодиёти ҳажмини расмий ЯММга нисбатан тахминан 10% деб баҳолаган эди,
- В.Танзи эса бу кўрсаткични 4,4% деб қайд қилган эди.
Баъзи ривожланган мамлакатларда яширин иқтисодиётни баҳоловчи кўрсаткичлари динамикаси, 1960-1980 йиллар, ЯИМга нисбатан % да
Ривожланган давлатлар.
|
1960 й
|
1970 й
|
1980 й
|
Дания (Ф.Шнайдер бўйича.)
|
3.8 - 4.8
|
5.3 -7.4
|
6.9 -10.2
|
Норвегия (И.Лундагер ва Ф.Шнайдер бўйича)
|
1.3 -1.7
|
6.2 -6.9
|
10.2 – 10.9
|
Швеция (И.Лундагер ва Ф.Шнайдер бўйича)
|
1.5 -1.8
|
6.8 -7.8
|
11.9 – 12.4
|
ГФР (К.Кирхгасснер бўйича)
|
2.0 – 2.1
|
2.7 -3.0
|
10.3 – 11.2
|
АҚШ (В.Танзи бўйича).
|
2.6 - 4.1
|
2.6 -4.6
|
3.9 -6.1
| Ғарбий Европа мамлакатларида хуфёна иқтисодиёт кўламлари, 1994 й., ЯИМ га нисбатан % ҳисобида
Ғарбий Европа мамлакатлари
|
Яширин иқтисодиёт
|
Ғарбий Европа мамлакатлари
|
Яширин иқтисодиёт
|
Италия
|
25,8
|
Ирландия
|
15,5
|
Испания
|
22,5
|
Франция
|
14,5
|
Бельгия
|
21,4
|
Нидерландия
|
13,6
|
Швеция
|
18,5
|
Германия
|
13,1
|
Норвегия
|
17,9
|
Буюк Британия
|
12,4
|
Дания
|
17,6
|
Швейцария
|
6,6
| “Норасмийлик”ни таҳлил қилишга неоинституционал ёндашувлар. - Э.Файг томонидан берилган таърифни келтириш мумкин: «Норасмий иқтисодиёт харажатлар (хусусий) қиладиган ва мулкчилик муносабатларини тартибга соладиган қонунлар ва маъмурий қоидалар ёзилган ҳуқуқларни, тижорий лицензиялаш, меҳнат шартномалари, молиявий кредитлаш ва ижтимоий суғурта муносабатларини ва фойдаларни (ижтимоий) истисно этадиган иқтисодий фаолиятни ўз ичига олади
1. Сотувчилар хулқ-атворининг таҳлили: рисклар ва харажатлар - С. Дэварэйджен, К. Джонс ва М. Ромерлар
- ё (1) таклиф қилинган товар умумий миқдори нархли назоратнинг интенсивлиги билан белгиланиб, унга боғлиқ равишда товарнинг катта ёки кичик қисми легал бозордан нолегал бозорга ўтишини;
- ёки (2) нархлар устидан назорат ўрнатишда бутун савдо тўлиғича мутаносиб бозорга ўтишини аниқладилар. Дастлаб “ишлаб чиқарувчилар чекланган харажатлари мутаносиб ва расмий нархлар ўртасидаги тафовут билан таққосланмас экан, ўзларининг мутаносиб бозордаги ҳаракатлари орқали (ўз товарини) мутаносиб бозорда сотадилар”.
- Мутаносиб бозордаги сотувларда устуворлик йўқолганда, маҳсулотнинг чекланган харажатларини (рискни истисно этадиган) расмий нархлар билан таққослаб бўлмас экан, ишлаб чиқарувчилар расмий бозорда ўз товарларини сотишда давом этадилар.
2. Харидорлар хатти – ҳаракатлари таҳлили: рентаизловчилик ва ахборотлар излаш. - Р. Дэкон ва Дж. Санстелилар кўрсатишича, тақчил товар излаётган истеъмолчилар уларни излашга вақт йўқотиш заруриятига ва навбатда туриб қолиш харажатларига дуч келишлари мумкин бўлиб, бу уларнинг харидлардан ютуғини камайтиради.
- Мутаносиб бозорлар мавжуд бўлмаганда иистеъмолчилар қўшимча харажатлар қилган бўлардилар (масалан, вақт йўқотишлари ёки пора сарфлари).
Do'stlaringiz bilan baham: |