Норасмий иқтисодиёт сектори

Э.де Сото трансакция харажатларининг “расмийлик-норасмийлик” меъёрлари асосида қуйидаги янги классификациясини ишлаб чиқди:

• Биринчи гуруҳ- “қонунга бўйсуниш баҳоси” бўлиб, қонунга бўйсунувчи ҳатти-харакатининг харажатларидир:
• -расмий бизнесда иқтисодий фаолиятнинг бирон бир тури билан шуғулланиш ҳуқуқини олиш учун бир марталик “эришиш харажатлари”;
• -рухсатнома олганидан кейин “қонун доирасида фаолиятини давом эттир иш харажатларини қилиши;
• -солиқ ва ижтимоий тўловларни тўлаши керак;
• -ишлаб чиқариш стандартларининг бюрократик регламентацияларга бўйсуниш харажатлари;
• -низоларни ҳал қилишда ёки қарзларни ундиришда самарасиз суд фаолияти натижасида йўқотишларга учраши, зарар кўриши харажатлари.

Иккинчи гуруҳ транссакция харажатлариги “хуфёналик баҳоси”ни ифодалайдиган қуйидаги харажатлар киради:

• “жазодан қутилиб қолиш” харажатлари (суғуртанинг алоҳида шакли сифатидаги поралар);
• -хуфёна иқтисодиётдаги капиталга юқори ставкалар;
• -техника ҳажмкорлиги (капиталҳажмкорлиги) юқори бўлган ишлаб чиқариш соҳаларида иштирок эта олмаслик;
• мулк ҳуқуқининг нисбатан кучсиз ҳимояланганлиги;
• “шартнома тизимидан фойдалана олмаслик баҳоси” (ишбилармонлик мажбуриятларини бузишнинг хавфлилиги).

Умуман иқтисодиётнинг легал ва нолегал секторларга бўлиниши қуйидаги негатив (салбий) оқибатларга олиб келади:

• -меҳнат унумдорлиги пасаяди;
• -инвестициялар қисқаради;
• -солиқ тизимининг самарасизлиги;
• -коммунал хизматларнинг қимматлашиши;
• -техник тараққиётнинг секинлашиши;
• -макроиқтисодий сиёсатни шакллантиришдаги кўпгина қийинчиликларнинг вужудга келиши.

1-расм. Нолегалликнинг салбий доиравий таъсир

Хуфёна секторнинг ўсиши
Ижтимоий харажатларнинг сақланганлиги ҳолда легал сектор даражасининг қисариши
Легал фаолиятга солиқлнинг кўпайиши

2-расм. Нолегалликнинг салбий доиравий таъсирининг оқибатла