Noorganik moddalar kimyoviy texnologiyasi” fakul­teti t. R. Abdurashidov nomidagi “yuqorimolekulali birikmalar va plastmassalar texnologiyasi” kafedrasi

Valslashda hosil bo’luvchi kuchlar va mexanik hisobi.
Vallar oraliq tirqishidan qayishqoq material o’tkazilganda, hosil bo’ladigan kuch ta’sirida, vallar bir-biridan qarama-qarshi tarafga siljishga harakat qiladi. Bunday kuchni zo’riqish kuchi deb ataladi. Gidrodinamika nazariyasiga asosan, vallar orasidagi zo’riqish kuchini P aniqlash uchun, quyidagi tenglamalar taklif etilgan.
Malenko va Ulasenko taklif qilgan tenglama ;
P_kuch=3B₁ mα_e^n-1 vⁿ (1+f) Rb/8 t₀
B₁ -jarayonni giometrik ko’rsatgichlar koeffetsenti;
α_e -samarali egallangan burchak;
f -vallar oraliq tirqishi;
v- ergashuvchi valning aylanish tezligi;
m= t / t₀ - koeffitsent;
t₀ - eng kichik oraliq;
R-val radiusi;
b-valning ishchi qismi kengligi;
n-konstanta.
Ardichvili taklif qilgan tenglama;
P_kuch=2µ_evRb(1/h₀ - 1/H)
µ-material qovushqoqligi;
v-valning aylanma tezligi;
H-egallash yoyidagi material qalinligini yarim qatlami;
h₀-vallar minimal oraliq tiqishining yarmi.
Vallarni deformatsiyalanish qismidagi zo’riqish kuchi moduli kattaligini umumiy quyidagicha ifodalanadi;
ergashuvchi chegara uchun
dP _zo’riq=b(pRcos α dα + µpR sin α dα)
ildamlovchi chegara uchun
dP _zo’riq=b(pRcos α dα – µpR sin α dα)
p-deformatsiya chegarasidagi rezina aralashmaning solishtirma bosimi (16-rasm).
Defarmatsiyalanuvchi materil va valning to’qnashish maydonini kattaligini, to’qnashish yoyidagi materialning enini kattalashishi, qalinligini kamayishi asosida hisoblash mumkin. Demak, rezina aralashmasi vallar oralig’idagi α burchak yoyidan (`1.13-rasm) o’tishida b_b va βb_s, tropetsiya ko’rinishida bo’ladi. b_b va b_s, tropetsiyaning boshlang’ich va so’nggi eni desak, aralashmani to’qnashgan maydon kattaligini quyidagi tenglama yordamida aniqlash mumkin;
S _to’qn≈b _b+ βb_b /2 √R∆h=1+ β/2 ^• b_b ·√R∆h
–b _s / b _b nisbiy kengayish koeffitsenti.
Materialni o’rtacha enini b=0,5(1+β)b_b deb qabul qilamiz, kichik yoy uzunligi Rdα=dx/cos α bo’lganda;
dP _zo’riq ≈ b _zo’riq(1± µtg α) dx
+ ergashuvchi, – ildamlovchi chegaralar belgisi.
µtg α, yoyga nisbatan kichik kattalikga ega bo’lganligi sababli, dx=(l_to’qn /∆h) dh deb hisoblasak;
P_zo’riq=1+β/ 2 • b_b • l_toqn /∆h_{ }
l_toqn-deformatsiyalanish chegarasidagi rezina aralashmasining to’qnashish yoyining uzunligi (13-rasm, A ₂ C₂);
∆h - H – h_0.
Birinchi integral, ergashuvchi, ikkinchisi esa ildamlovchi chegaraga ta’aluqli.
Maksimal zo’riqish kuchining kattaligini quyidagi tenglama yordamida aniqlash mumkin;
P_zo’riq ≈ S_to’qn p_maks =1+ β / 2 • b_b • √R∆h •^. p_maks
p_maks -deformatsiyalanish qismidagi rezina aralashmaning maksimal bosimi (16-rasm).
Vallar yuzasiga yo’nalgan zo’riqishni kuchi, ikkala valga ham teng taqsimlanadi. Hosil bo’ladigan kuchning bosimi va ishqalanishi, rezina aralashmasining deformatsiyalanuvchi chegaradagi materialning fizik-mexanik xossasiga, jarayon temperaturasiga, vallar aylanish tezligi va diametriga, oraliq tirqish kattaligiga bog’liq bo’ladi.