|
(QOZILAR, XATIBLAR VA MUHTASHABLAR ORASIDAGI MUOMALA VA ULAR ISHLARINING RIVOJI HAQIDA)
Mamlakat qozilarining ahvolini to’la-to’kis bilish zarur va ulardan qaysilari olim-u zohid, qambag’al, ammo kamtana bo’lsa, ularni tarbiya qilib, shular bilan ish yuritish kerak. Agarda shunday bo’lmasa, ularni ishdan olib, o’rinlariga boshqa loyiq kishilarni qo’yadilar. Ularni har birlariga zarur darajada maosh beradilar, tokki xiyonat qilishlariga hojat qolmasin. Chunki, ular musulmonlarning yashiyu yomonliklari ustidan hukm chiqaradilar. Bu amalni johil va nopok kishilarga topshirib bo’lmaydi, ularni faqat pok, porso olimlarga topshirish kerak.
Viloyat hokimlari qozi va shariyat chiqargan hukmlarni bajarishlari lozim va saroyda shunday olim kishilarni yig’ib, ularni amr-u qarorlariga ziyon yetkazmasliklari zarur. Agar biror kishi shariyat majlisiga kelishni xohlamasa, ularni majbur qilib olib kelishadi, toki haqiqat ayon bo’lsin va hech kim hukmdan bosh tortmasin.
Hikoyatda aytiladiki, Sulton Mahmud har kecha o’z nadimlari bilan ertalabgacha sharob ichardilar. Ali No’shtagin va Muhammad G’aznaviy uning eng ulug’ amir-u ulamolaridan edilar. Ali No’shtagin ertalab mast holidauyga ketmoqchi bo’ladi, Sulton unga aytadi: “Balki hozr qolib, hushyor holingda Namozi asrdab keyin ketarsan, hozr seni muhtasib yo’lda shunday holingda ko’rib qolsa, obro’yingni to’kadi va meni ham hafa qiladi. Keyin unga hech nima deya olmay qolaman”. Ali No’shtagin ellik ming jangchiga lashkarboshi edi. Unig bir o’zi ming kishiga qarshi tura olardi. Lekin u men albatta borishim kerak dedi-da yo’lga otlandi. Bozor o’rtasida esa yuz nafar suvoriy bilan muhtasib uni ko’rib qoladi. Uni tuyadan tushurtirib, o’zi va ikki nafar askari ham tushadi. Alini ushlattirib sekingina uni uradi, u yerga qiqiladi. No’shtagin uyga qaytayotganda o’ziga o’zi gapirib: ‘Kimki, sulton farmonini bajarmasa, uning ahvoli menikiday bo’ladi”, - deydi. Qachonki podshohlik tartibi va siyosat qoidalari bir izga solinsa, adolat ishlari ham shunday bo’ladi.
2.7 Yettinchi fasl
(OMIL-U QOZI VA RAIS HOLLARI VA SIYOSAT SHARTLARI HAQIDA)
Podshoh har bir shaharda kim hokim ekanini, din ishlarida ular qanday munosabatda ekanini, Alloh taoloda qo’rqishlarini g’arazgo’y emasliklarini bilishlari kerak. Hokimga bu shahar va nohiyaning tinchligi unga topshirilganini aytish lozim. Xudoyi taolo bizdan nimani so’rasa, biz ham sendan shuni so’raymiz. Sen omil-u qozi, shahna-yu muhtasib, raiyatning katta-yu kichigi ahvolini bilib olib, haqiqatni ochiq yo yashirin bizga ma’lum qilasan. Biz esa ularga nimani ravo ko’rsak, shuni buyuramiz. Kim shunday sifatlarga ega bo’lib, shu so’zlarni qabul qilmasa, uni bo’shatib boshqa amal ham berish man etiladi, deb ta’kidlashi zarur.
Hikoyatda aytiladiki, Abdulloh Ibn Tohir degan bir odil amir o’tgan ekan. Uning qabri nishopurda bo’lib, odamlar ham uni ziyorat qilishar ekan, shu jumladan Nizomulmulkning o’zi ham. Hojatmandlarga xudoyi azza va jalla yordam qilar va amir, porsolar-zohidlarga, dunyo moliga hojatlari bo’lmagan g’arazsiz kishilarga amallar berar ekan. Shunda ular haq yo’li bilan boylik topib, raiyat ham ranj-azoblarga giriftor bo’lmas ekan.
2.8 Sakkizinchi fasl
(DIN, SHARIAT VA UNGA O’XSHAGAN ISHLARNI TAHQIQ QILISH VA BAJO KELTIRISH HAQIDA)
Din ishini tahqiq qilish, Alloh taolo farzi, va rasulning sunnatlarini ijro etish, ularning ulushini xazinadan berish, zohid-u darveshlarni e’zozlash va izzatda tutish podshoh uchun vojib-shartdir. Podshoh haftada bir-ikki marotaba din ulamolarini huzuriga chaqirishi ham shart. Toki ulardan Haq taolo amrining tabshir-tabziri haqida, Qur’on tafsiri va rasul alayhi salavot-u vassallam hadislarini eshitsin. Ulamolarga o’zaro bahs qilishni buyursin. Agarda unga biror-bir masala notanish bo’lsa, qayta so’rab olib, yodlab qo’yadi, shunda din va dunyo ishlari savob bilan hal bo’ladi. Birorta dinsiz va bid’at tarqatuvchi uni shu yo’ldan urolmaydi. U kuchli ifodaga ega, odil va insofli bo’ladi, g’urur va bid’at bunday podshoh mamlakatidan yo’qoladi.
Hikoyatda Ibn Umar aytadiki, Rasululloh menga shunday deganlarki, adolat qiladiganlar o’z adolatlari uchun Jannat qasrlarida, qo’li ostida bo’lgan kishilar bilan yashaydilar. Podshohlarning eng zo’r fazilatlari dindorlikdir. Zeroki, din va davlat podshohning yaqinlaridandir.
Rivoyatda Safyon Suriy aytadiki, eng yaxshi sulton din ahli bilan o’tirib turuvchidir, ulamolarning eng yomoni sulton bilan o’tirib turuvchidir.
Masalda Luqmon Hakim aytadiki, odam uchun dunyoda bilimdan yaxshiroq yor yo’q va bilim xazinadan ham yaxshiroqdir. Chunki sen xazinani ehtiyot qilishing kerak. Bilim esa seni qutqaradi va muhofaza qiladi.
2.9 To’qqizinchi fasl
Do'stlaringiz bilan baham: |
